Τα τελευταία χρόνια, ένα φιλόδοξο σχέδιο ανασκαφής κάτω από το Στόουνχεντζ βρίσκεται στα σκαριά: Η βρετανική υπηρεσία εθνικών αυτοκινητοδρόμων θέλει να κατασκευάσει μια οδική σήραγγα, η οποία, όπως λέει, θα ανακουφίσει την τοπική κυκλοφορία και θα βελτιώσει το τοπίο.

Το σχέδιο επανέρχεται στην επικαιρότητα, επειδή μια επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών ανησυχεί ότι θα μπορούσε να διαταράξει το τοπίο εάν η σήραγγα είναι πολύ μικρή. Υπό αυτό το πρίσμα, η επιτροπή θα ψηφίσει τον Ιούλιο για το αν θα προσθέσει το αρχαίο μνημείο στον κατάλογο της UNESCO με την Παγκόσμια Κληρονομιά σε Κίνδυνο. Αυτή δεν θα είναι, ωστόσο, η πρώτη φορά που κάποιος κάνει μια τολμηρή πρόταση να σκάψει κάτω από το Στόουνχεντζ.

Πριν από 130 χρόνια, ένας Βρετανός ιστορικός, ονόματι Frederic Harrison, πρότεινε ότι η ανασκαφή του εδάφους κάτω από το μνημείο θα ήταν μια καλή ιδέα – αλλά δεν ήθελε να βάλει εκεί μια σήραγγα. Πρότεινε να θάψει μια πολιτισμική χρονοκάψουλα.

Science Τον Ιανουάριο του 2025 ίσως λυθεί το μυστήριο του Στόουνχεντζ. Τι θα συμβεί

Το ιδιόρρυθμο σχέδιό του να αφήσει μια κληρονομιά για τους «φοιτητές του 29ου αιώνα» μπορεί να μην πέτυχε, αλλά τα συγκεκριμένα αντικείμενα που ήθελε να βάλει μέσα στη χρονοκάψουλά του μπορούν να μας πουν συναρπαστικά πράγματα για τις ανησυχίες της εποχής του – καθώς και για τις δικές μας.

Ο Harrison ήταν Βρετανός ιστορικός και κριτικός λογοτεχνίας, γεννημένος στο Λονδίνο το 1831. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, έγραψε βιβλία για πολλά θέματα, αλλά ήταν ίσως πιο διάσημος για το γεγονός ότι ήταν «ελεύθερο πνεύμα» (freethinker). Αυτό ήταν το όνομα για ένα ρακένδυτο κίνημα βικτωριανών ριζοσπαστών, προοδευτικών και εικονοκλαστών που τάσσονταν κατά του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και των δογμάτων και υπέρ της αναδιαμόρφωσης των παραδοσιακών εννοιών της ηθικής με πιο κοσμική φιλοσοφία.

Υπό το πρίσμα της σύγχρονης επιστήμης, ο Harrison ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την αναθεώρηση των παλαιών ιδεών για τη «μετά θάνατον ζωή» – όσον αφορά στις μεταθανάτιες ανταμοιβές για τις εν ζωή πράξεις μας. Έζησε επίσης σε μια εποχή που η επιστημονική θεώρηση εκτιμούσε ότι το μέλλον της ζωής της Γης θα μπορούσε να είναι πολύ μακρύ. Αυτό σηματοδοτούσε μια αλλαγή σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές, τουλάχιστον στην Ευρώπη.

Στη δεκαετία του 1600, για παράδειγμα, ο Άγγλος πολυμαθής σερ Thomas Browne είχε – όπως πολλοί άλλοι – πειστεί για μια επικείμενη θρησκευτική αποκάλυψη. Ανατρέχοντας στην προσπάθεια των Αρχαίων Αιγυπτίων να αφήσουν μια κληρονομιά για τους μεταγενέστερους μέσω των πυραμίδων, ο Browne περιφρόνησε τα μνημεία ως παράξενα προϊόντα αρχαίας «ματαιοδοξίας».

Το 1900 η επιστήμη -και όχι η θρησκεία- προσπαθούσε να υπολογίσει πόσες χιλιετίες θα μπορούσαν να βρίσκονται μπροστά μας. Αυτό δημιούργησε την προοπτική ότι η ανθρωπότητα βρισκόταν στην πραγματικότητα στα «σπάργανα». Κοιτάζοντας μπροστά σε αυτό το μακρύ μέλλον, ο Harrison ανησυχούσε ότι πολλά θα μπορούσαν να χαθούν για τις μελλοντικές γενιές, αν δεν διατηρούνταν.

Δεν ήταν ο μόνος. Άλλοι, όπως ο Αμερικανός αστρονόμος Percival Lowell, θα θρηνούσε για το «εφήμερο» της εποχής του, σε σύγκριση με τα αιγυπτιακά ερείπια. «Εμείς χτίζουμε για τη στιγμή- εκείνοι έχτισαν μνημεία», έγραψε.

Με στραμμένο το βλέμμα στις επόμενες γενιές, ο Harrison αποφάσισε να γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Μια Πομπηία για τον 29ο αιώνα». Ξεκινώντας από την πρόβλεψη ότι το Λονδίνο μπορεί μια μέρα να είναι τόσο «έρημο», όσο τα αρχαία ερείπια της σημερινής Αιγύπτου, ο Harrison παρακαλούσε την εποχή του να συντηρηθεί με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς στο παρελθόν.

Το παραμελημένο παρόν

Ο Harrison τόλμησε να δηλώσει ότι το παρόν του ήταν παραμελημένο. «Είμαστε απορροφημένοι στο να σκεφτόμαστε τους προγόνους μας» έγραψε. «Γιατί δεν σκεφτόμαστε τους απογόνους μας;» διερωτήθηκε. Κατά συνέπεια, έθεσε το πρόβλημά του: Να προετοιμάσει μια Πομπηία προκειμένου να την ξεθάψουν οι μελλοντικοί ερευνητές. Οραματιζόταν την κατασκευή μιας χρονοκάψουλας στο μέγεθος ενός «μικρού μουσείου» μέσα στην ιστορία. Μακάρι, ονειρευόταν, οι προηγούμενες εποχές να είχαν προχωρήσει σε τέτοιες πράξεις διατήρησης. Πόσα περισσότερα θα γνώριζε τώρα το παρόν για τη «βιογραφία του ανθρώπινου γένους».

Πώς όμως «σφραγίζει» κανείς ένα μουσείο; Ο Harrison κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να βρίσκεται μακριά τόσο από ανθρώπινες παρεμβάσεις, όσο και από φυσικές καταστροφές. Η προφανής απάντηση για μία μακροχρόνια αποθήκευση παραμένει η ίδια τώρα όπως και τότε: Η υπόγεια ταφή.

Ο Harrison εξέτασε την ιδέα της αντιγραφής μιας πυραμίδας (όπως ορισμένοι συνεχίζουν να προτείνουν σήμερα όταν πρόκειται για τον ενταφιασμό των πυρηνικών αποβλήτων), αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό θα ήταν ανέφικτο. Τελικά, αποφάσισε ότι ένας υπόγειος θάλαμος θα εξυπηρετούσε καλύτερα. Αλλά πού; Αφού εξέτασε το Lake District, ο Harrison κατέληξε στο Στόουνχεντζ, τόσο για πρακτικούς, όσο και για ποιητικούς λόγους.

Μία χρονοκάψουλα

Αφού τακτοποίησε το «πού», ο Harrison στράφηκε στο «τι». Τι να σφραγίσει μέσα στο «εθνικό θησαυροφυλάκιό» του; Αρχικά, ο Harrison πρότεινε τα προφανή: Ποιήματα, φωτογραφίες και φωνογράφους, χάρτες της τοπογραφικής έρευνας, λεξικά και την Encyclopaedia Britannica.

Πρότεινε όμως και μερικά πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα, από μικροσκοπικά μοντέλα βικτοριανών πολεμικών πλοίων και ατμομηχανών μέχρι σύγχρονη γυναικεία μόδα, από ηχογραφήσεις της Adelina Patti – μιας διάσημης τραγουδίστριας της όπερας – μέχρι masterclasses για τους Cockneys (όσοι έχουν καταγωγή από το East End).

News Ακτιβιστές για το κλίμα έβαψαν πορτοκαλί το Stonehenge

Είναι αποκαλυπτικό το τι κρίνει μια εποχή άξιο να διατηρήσει για τον εαυτό της. Σήμερα, στην αβέβαιη εποχή μας, θέλουμε να διατηρήσουμε τις καλλιέργειες στην Αρκτική ή να αφήσουμε αντίγραφα ασφαλείας της ανθρωπότητας στη Σελήνη, επειδή πιστεύουμε ότι το μέλλον μας μπορεί να είναι ένας σπάνιος πόρος και ίσως ότι ο παγκόσμιος πολιτισμός μπορεί να καταστραφεί στο εγγύς μέλλον.

Στις μέρες του Harrison, όμως, η εμπιστοσύνη σε ένα παρατεταμένο μέλλον για την ανθρωπότητα – γεμάτο με αμείλικτη ανάπτυξη, παρά με τον κίνδυνο κατάρρευσης – ήταν σε πλεόνασμα. Αυτό όμως σήμαινε ότι ορισμένα πράγματα βρίσκονταν υπό απειλή και έπρεπε να διατηρηθούν.

Ο Harrison προέτρεψε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο να συμπεριλάβει στο θησαυροφυλάκιό του μια καταγραφή όλων των ζώων και των φυτών που ζουν με «δανεικό χρόνο» λόγω της «πορείας του πολιτισμού». Είναι μια «μελαγχολική σκέψη» ότι «οι απόγονοί μας» δεν θα δουν ούτε θα αγγίξουν ποτέ «ελεφαντόδοντο», έγραψε: γιατί, μέχρι το 2800 μ.Χ., «ο ελέφαντας θα είναι μια ανάμνηση πολύ πιο μακρινή από το μαμούθ».

Οι προβλέψεις

Βικτωριανός, βαθιά διαπνεόμενος από την πεποίθηση ότι η πρόοδος είναι ασταμάτητη, ανεξαρτήτως κόστους, ο Harrison θεώρησε τη μαζική εξαφάνιση ως λυπηρή αλλά απολύτως αναπόφευκτη. Προέβλεψε μάλιστα ότι ο ελέφαντας θα έχει εξαφανιστεί μέσα σε λίγους αιώνες, καθώς και ο ρινόκερος, ο ιπποπόταμος, το λιοντάρι, η τίγρης, το καγκουρό, η αρκούδα και ο βούβαλος. Ακόμα και τα πιο οικεία ζώα, όπως οι αλεπούδες, θεωρήθηκαν «καταδικασμένες σε εξαφάνιση».

Κατά συνέπεια, ο Harrison παρακάλεσε να διατηρηθούν τα δείγματα στο θησαυροφυλάκιό του, ώστε οι μακρινές γενιές να μην χρειαστεί να μπλέξουν με την ανακατασκευή των ακατάστατων σκελετών, όπως επιχειρούσαν σήμερα οι σύγχρονοί του με τους δεινόσαυρους.

Ο Harrison οραματιζόταν ένα μέλλον απογυμνωμένο από φυσικά υλικά. Μέσα σε λίγους αιώνες, διακήρυττε, ότι «η ανθρώπινη φυλή θα έχει εξαντλήσει το χρυσό, το ασήμι, τον άνθρακα, το ελεφαντόδοντο, τη γούνα, το κόκκαλο της φάλαινας, ίσως τη βελανιδιά και το μαόνι». Δείγματα από αυτά θα έπρεπε επομένως να τοποθετηθούν και στη χρονοκάψουλα του. Ένας «μελαγχολικός προβληματισμός».

Οι φάλαινες και οι ελέφαντες εξακολουθούν να υπάρχουν. Αλλά η πρόβλεψη του Harrison μπορεί ακόμη να επαληθευτεί. Τουλάχιστον, σήμερα, αναγνωρίζουμε πλέον ότι -σε σημαντικό βαθμό- η ακατάσχετη καταστροφή των οικοσυστημάτων είναι μια πολιτική και οικονομική επιλογή.

Ο Harrison πρότεινε επίσης πολλαπλές μεθόδους αποθήκευσης, από την αποτύπωση «φωτογραφιών σε πέτρα» μέχρι «επιγραφές κομμένες πάνω σε λάβα και τοποθετημένες μέσα σε γυαλί». Αυτές θα μπορούσαν να «προβλέψουν τη ζωή του πλανήτη».

Ωστόσο, αντί να στοχεύει στη συνοχή, πρότεινε μια ποικιλομορφία τεχνικών διατήρησης. Τέλος, φτάνουμε στο ερώτημα πώς θα πληρώσουμε για μια τέτοια προσπάθεια. Εδώ, ο Harrison πρότεινε μια καινοτόμο πρόταση: μια μορφή crowdfunding, σύμφωνα με την οποία όποιος συνεισφέρει θα εγγράφει το όνομά του κάπου μέσα στο θησαυροφυλάκιο.

Είναι ενδιαφέρον ότι η ομάδα που έστειλε ένα αντίγραφο της Wikipedia στη Σελήνη νωρίτερα φέτος σχεδιάζει να υποστηρίξει μελλοντικές αποστολές δίνοντας στους δωρητές την ευκαιρία να συμπεριλάβουν τη δική τους υπογραφή DNA στις μελλοντικές εκδόσεις της σεληνιακής βιβλιοθήκης τους. Σχεδιάζουν επίσης να συμπεριλάβουν γονιδιώματα απειλούμενων ειδών. Όσο περισσότερο αλλάζουν τα πράγματα, τόσο περισσότερο παραμένουν ίδια.

Όταν άκουσε το σχέδιό του να δημιουργήσει μια Πομπηία του 2800 μ.Χ., ένας από τους φίλους του Harrison τον κατηγόρησε ως «ένα νέο παράδειγμα της αυτοσυνειδησίας του 19ου αιώνα». Αλλά, στα μάτια του Harrison, ακόμα και μια καταγραφή της έπαρσης του παρόντος θα παρέμενε διδακτική για τους μεταγενέστερους. Προέβλεψε ότι το μέλλον μπορεί να κοιτάξει «πολλά από αυτά για τα οποία καμαρώνουμε σήμερα την εποχή μας» χαμογελώντας «για την απλότητα, την άγνοια και τα σφάλματα των προγόνων τους».

Διαβασε ακομα

Μονάδα 731: Το πιο φρικιαστικό έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας

Ο Harrison ονόμασε τη στάση του «ιστορικότητα». Στον αιώνα που πέρασε από τότε, είναι μάλλον δίκαιο να πούμε ότι έχουμε γίνει μόνο πιο ιστορικά προσεκτικοί. Μας ενδιαφέρει τι θα κάνουν οι μελλοντικές γενιές για εμάς, επειδή αναγνωρίζουμε όχι μόνο ότι μπορεί να διαφωνήσουν, αλλά και ότι -διαφωνώντας- πιθανώς θα έχουν δίκιο.

Χρειάστηκαν αιώνες για να φτάσουμε ως εδώ, αλλά η σημερινή γενιά έχει αποκτήσει κάποια αίσθηση του πόσο λάθος μπορεί να είναι επί του παρόντος τα πράγματα, επακόλουθο της οποίας είναι ότι, παραδόξως, πρέπει να ελπίζουμε ότι το μέλλον θα έρθει, μια μέρα, να περιφρονήσει την ηλιθιότητά μας.

Η πρόταση του Harrison να δωρίσει μια Πομπηία του 19ου αιώνα στο 2800 μ.Χ. δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Ωστόσο, τελικά πέτυχε κάτι πνευματικά παρόμοιο, αν και λιγότερο φιλόδοξο. Αυτό προήλθε από τη συνεργασία με την Modern Historic Records Association, έναν σύλλογο που ιδρύθηκε το 1911, εν μέρει εμπνευσμένος από τις προτάσεις του ίδιου του Harrison, ο οποίος είχε ως στόχο τη δημιουργία άφθαρτων αρχείων της σύγχρονης ζωής.

Το 1912, ο Harrison προμήθευσε τον σύλλογο με έναν «σφραγισμένο φάκελο» που περιείχε μια «προφητεία», την οποία στη συνέχεια έθαψε βαθιά σε μια σπηλιά.

Η σφραγισμένη προφητεία του Harrison δεν έχει βρεθεί. Το μόνο που μπορεί να αναρωτηθεί κανείς είναι τι προέβλεπε. Ίσως αυτό να είναι και το καλύτερο. Μια προφητεία που χάνεται για πάντα, άλλωστε, δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί οριστικά σωστή ή λανθασμένη. Θα παραμένει πάντα κάπου στο ενδιάμεσο.

Ίσως, με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει –τουλάχιστον μερικές φορές– τόση μακροζωία στο να ξεχαστείς, όσο και στο να σε θυμούνται αιώνια.

Με πληροφορίες από BBC