Η υπόσχεση να ξεκινήσει εκ νέου η ζωή στον Άρη μπορεί να φαίνεται δελεαστική, ακόμα και εφικτή, καθώς η κλιματική κρίση εντείνεται και η διαστημική και πυραυλική τεχνολογία εξελίσσεται. Όμως η πραγματικότητα θα ήταν φοβερή, σύμφωνα με ένα βιβλίο που υποστηρίζει ότι η πρόθεση του Ελον Μασκ να εποικίσει τον κόκκινο πλανήτη μέσα στα επόμενα 30 χρόνια, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.

Οι συγγραφείς του βιβλίου ‘A City on Mars: Can We Settle Space, Should We Settle Space, and Have We Really Thought This Through?’, Kelly και Zach Weinersmith διερευνούν πώς θα ήταν πραγματικά η ζωή στο αδυσώπητο περιβάλλον του κόκκινου πλανήτη. Το βιβλίο κέρδισε μάλιστα το βραβείο επιστημονικών βιβλίων Trivedi της Royal Society 2024 και εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 2023.

Η Kelly Weinersmith, βιολόγος και επίκουρη επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Rice στο Χιούστον, και, ο Zach Weinersmith, σκιτσογράφος, εμβαθύνουν σε όλα τα είδη των ερωτημάτων που θα αντιμετώπιζε ο άνθρωπος αν γινόμασταν ένα πολυπλανητικό είδος. Πώς θα φτιάχναμε διαστημικές φάρμες για να τους ταΐσουμε όλους; Τι θα γινόταν με τη γέννηση μωρών και την ανατροφή των παιδιών; Η κατοίκηση του Άρη θα πυροδοτούσε μια νέα διαστημική κούρσα;

Αρχικά, ενθουσιασμένοι με την προοπτική να ζήσουν οι άνθρωποι στον Άρη, οι συγγραφείς δήλωσαν ότι η έρευνά τους μετέτρεψε τελικά σε σκεπτικιστές της διαστημικής εγκατάστασης. «Αφήνοντας μια κατά 2 (βαθμούς Κελσίου) θερμότερη Γη για τον Άρη θα ήταν σαν να αφήνετε ένα ακατάστατο δωμάτιο για να ζήσετε σε μια χωματερή τοξικών αποβλήτων», έγραψαν στην εισαγωγή του βιβλίου.

«Ο Μασκ λέει ότι στα επόμενα 30 χρόνια θα έχουμε ένα εκατομμύριο ανθρώπους στον Άρη. Δεν υπάρχει περίπτωση να έχουμε ένα εκατομμύριο ανθρώπους στον Άρη χωρίς να συμβεί κάτι καταστροφικό, είτε από την άποψη ότι δεν μπορούμε να κάνουμε μωρά εκεί πάνω, είτε από την άποψη ότι οι μητέρες και τα μωρά πεθαίνουν ή νοσούν από καρκίνο».

«Αν θέλετε να γίνει αυτό, θα πρέπει να ακολουθήσει μακροχρόνια έρευνα ολόκληρων γενεών για να φτάσουμε στο σημείο να μπορούμε να αυτοσυντηρούμαστε στον Άρη. Είναι ένα τόσο σκληρό περιβάλλον που απαιτεί πολύπλοκο εξοπλισμό για να σε κρατήσει ζωντανό, και δεν μπορώ να το δω αυτό να συμβαίνει στον Άρη στο εγγύς μέλλον» δήλωσε στο CNN η Kelly Weinersmith, υπογραμμίζοντας ότι «υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν γνωρίζουμε και τα οποία πρέπει ακόμα να καταλάβουμε. Και αν το κάνουμε αυτό σύντομα, θα μπορούσε να σημάνει μια ηθική καταστροφή».

Τι είναι λοιπόν εφικτό προς το παρόν; «Πολλές έρευνες, και αυτό είναι συναρπαστικό, νομίζω. Θα ήθελα πολύ να δω, για παράδειγμα, έναν ερευνητικό σταθμό στο φεγγάρι όπου θα έχουμε αποικίες τρωκτικών και θα δούμε πώς τα πάνε όταν περάσουν μερικές γενιές. Ίσως στη διάρκεια της ζωής μας να δούμε ανθρώπους να προσεδαφίζονται στον Άρη, να κάνουν κάποια εξερεύνηση και να επιστρέφουν πίσω, αυτό θα μπορούσε να συμβεί – αλλά δεν νομίζω ότι θα κάνουμε μωρά στον Άρη» επισημαίνει.

Γιατί, όμως θέτει το ζήτημα της αναπαραγωγής ως μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις; «Ένα από τα σημεία από τα οποία ξεκινήσαμε ήταν η βιολογία και η ιατρική. Αυτή ήταν η στιγμή που μας άνοιξε τα μάτια. Μέχρι τότε νομίζαμε ότι τα 50 χρόνια έρευνας που είχαμε αποκομίσει από τους αστροναύτες στους διαστημικούς σταθμούς που βρίσκονταν σε τροχιά γύρω από τη Γη, μας είχαν πει όλα όσα χρειαζόταν να γνωρίζουμε για το πώς οι άνθρωποι αντιδρούν σε καθεστώτα βαρύτητας διαφορετικά από αυτά της Γης και πώς οι άνθρωποι αντιδρούν στη διαστημική ακτινοβολία».

«Αλλά αποδεικνύεται ότι οι αστροναύτες (εκεί) προστατεύονται από τη μαγνητόσφαιρα (μια προστατευτική φούσκα που περιβάλλει τη γήινη ατμόσφαιρα), και γνωρίζουμε ότι η ελεύθερη πτώση, η οποία είναι ουσιαστικά σαν να βιώνεις μηδενική βαρύτητα, είναι αναμενόμενα κακή για τα οστά, για τους μυς. Αυτή η μικροβαρύτητα εξηγεί γιατί η όραση τείνει να υποβαθμίζεται με την πάροδο του χρόνου, και η παραμονή στο διάστημα θα μπορούσε να οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε γνωστικά προβλήματα» σημειώνει και προσθέτει:

«Η μεγαλύτερη παραμονή στο διάστημα ήταν λιγότερο από ενάμιση χρόνο και οι αστροναύτες εμφανίζουν απώλεια οστού περίπου 1% στους γοφούς τους κάθε μήνα. Ακόμα και αν αυτό μειωθεί σε μόλις 0,1% κάθε μήνα στον Άρη (όπου η βαρύτητα είναι 38% της γήινης επιφανειακής βαρύτητας), θα μπορούσατε να φανταστείτε ότι αυτό θα ήταν πραγματικά άσχημο, για παράδειγμα, όταν ξεκινάει ο τοκετός και ελπίζετε ότι οι γοφοί σας είναι αρκετά δυνατοί για να αντέξουν. Απλώς εκπλαγήκαμε από το πόσα προβλήματα νομίζαμε ότι είχαμε λύσει. Αποδεικνύεται, όμως, ότι έχουμε πολύ λίγα δεδομένα για το πώς θα τα καταφέρουν οι ενήλικες εκεί πάνω, πόσω μάλλον για το πώς θα γίνει εφικτή η γέννηση των μωρών».

Γιατί το περιβάλλον στον Άρη είναι τόσο εχθρικό;

Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Zach Weinersmith αναφέρει ότι πρόκειται για το μεγάλο ερώτημα. «Πρέπει να υπάρξει πολύ περισσότερη έρευνα πάνω σ’ αυτό. Εκ πρώτης όψεως, η υπόθεση θα πρέπει να είναι ότι (τα μωρά) θα έχουν ένα υψηλότερο από το κανονικό ποσοστό ανωμαλιών που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν χωρίς καμία από τις (ιατρικές) φροντίδες που θεωρούμε δεδομένες στη Γη».

«Το θεμελιώδες είναι να καταλάβουμε ότι οι άνθρωποι εξελίχθηκαν στη Γη και ότι ο Άρης στερείται πολλά από τα πράγματα που έχουμε στη Γη. Η βαρύτητα είναι περίπου 40% και γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι σε συνθήκες μικροβαρύτητας αντιμετωπίζουν ένα σωρό σημαντικά προβλήματα, ενώ το τι συμβαίνει στο 40% απλά δεν το γνωρίζουμε» λέει ο Zach Weinersmith.

«Το έδαφος είναι φορτωμένο με υπερχλωρικό άλας, το οποίο είναι γνωστό ότι προκαλεί ορμονικές διαταραχές. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε πολλά δεδομένα για την παρατεταμένη έκθεση σε υψηλά επίπεδα αυτού του υλικού, γιατί να το κάνουμε; Αλλά προφανώς δεν είναι καλό για τους ανθρώπους».

«Υπάρχει επίσης μια εξαιρετικά αραιή ατμόσφαιρα. Ουσιαστικά αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείτε να βγείτε έξω χωρίς στολή πίεσης. Ωστόσο, η ατμόσφαιρα είναι αρκετά ισχυρή ώστε να δημιουργεί παγκόσμιες καταιγίδες σκόνης αλλά και μεγάλες, τοπικές καταιγίδες. Υπάρχει επίσης αυτό το πράγμα που ονομάζεται ρεγκόλιθος, το οποίο είναι σαν οδοντωτή πέτρα και γυαλί – όλα αυτά εκσφενδονίζονται, κάτι που είναι κακό για τον εξοπλισμό, κακό για τους ανθρώπους. Επίσης, αν σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε ηλιακή ενέργεια, καλύτερα να έχετε ένα πολύ καλό εφεδρικό σύστημα, και θα πρέπει να ξοδέψετε τεράστιο χρόνο για τη συντήρησή του. Επιπλέον, αν βρίσκεστε οπουδήποτε κοντά στην επιφάνεια, είστε εκτεθειμένοι σε υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας, επειδή η ατμόσφαιρα του Άρη είναι τόσο αραιή, και επειδή ο Άρης έχει πολύ ασθενή μαγνητισμό, δεν έχει πολύ ισχυρή μαγνητόσφαιρα όπως η Γη».

Άγνωστα μονοπάτια

Τι γίνεται με τη διαστημική διακυβέρνηση; «Υπάρχουν πολλά άγνωστα κομμάτια. Το 1967, αποκτήσαμε τη Συνθήκη για το Διάστημα μέσω των Ηνωμένων Εθνών, και αυτό είναι το κύριο έγγραφο που διέπει το διάστημα. Έχει έκταση περίπου 2.000 λέξεις. Είναι ένα πολύ σύντομο έγγραφο, το οποίο προοριζόταν να είναι ασαφές, επειδή οι άνθρωποι που το έγραψαν γνώριζαν ότι δεν μπορείς να προβλέψεις πραγματικά πώς θα εξελιχθεί το μέλλον. Τώρα βρισκόμαστε στο σημείο όπου υπάρχει κινητικότητα αναφορικά με το διάστημα, αλλά δεν έχουμε σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για το τι επιτρέπεται. Σίγουρα δεν επιτρέπεται να διεκδικήσετε την κυριαρχία του Άρη.

Επίσης, όποιος πηγαίνει στο διάστημα εναπόκειται στην ευθύνη κάποιου έθνους, οπότε ο Μασκ θα είναι σχεδόν σίγουρα ευθύνη των Ηνωμένων Πολιτειών».

Πολλά ζητήματα παραμένουν ασαφή, όπως τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται να κάνετε με τους πόρους στο διάστημα. «Υπάρχει αυτή η έλλειψη σαφήνειας σχετικά με το ποιος επιτρέπεται να πάει και πού, πόσο καιρό επιτρέπεται να μείνει εκεί, τι επιτρέπεται να κάνει με αυτούς τους πόρους – θα μπορούσατε να φανταστείτε τον δεύτερο μέρος του διαστημικού αγώνα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας.

Αυτή τη φορά, αντί απλώς να πηγαίνεις και να επιστρέφεις, πράγμα που δεν απαγορεύει σε κανέναν άλλον να κάνει το ίδιο πράγμα, προσγειώνεσαι και δημιουργείς έναν ερευνητικό σταθμό στο καλύτερο σημείο (του Άρη ή του φεγγαριού), πράγμα που σημαίνει ότι κάποιος άλλος δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει αυτό το σημείο. Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε ότι αυτή τη φορά υπάρχουν υψηλότερα διακυβεύματα, κάτι που είναι λίγο ανησυχητικό, δεδομένων των σημερινών γεωπολιτικών συνθηκών μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ.

Τελικά, πώς θα μπορούσαμε να τραφούμε στον Άρη; «Κάτι άλλο που χρειάζεται τεράστιο όγκο έρευνας είναι η τροφή. Δηλαδή, ας πούμε, πώς θα μπορείτε να έχετε μια υπόγεια, σφραγισμένη φούσκα που να λειτουργεί ως ένα είδος εντατικής γεωργικής περιοχής που θα παράγει οξυγόνο; Δεν ξέρουμε πραγματικά πώς να το κάνουμε αυτό» υπογραμμίζει ο Zach Weinersmith.