Μεγέθυνση κειμένου
Έχουμε την τάση να εστιάζουμε στην καλή ή την κακή τύχη, στις επιτυχίες και τις αποτυχίες. Αλλά τι εννοούμε με τον όρο «τύχη»;
Το μεσημέρι της 19ης Αυγούστου του 1949, μέσα σε πυκνή ομίχλη, ένα αεροσκάφος DC-3 της British European Airways που εκτελούσε το δρομολόγιο από το Μπέλφαστ προς το Μάντσεστερ έπεσε σε μια πλαγιά του Saddleworth Moor στην περιοχή Peak District, κοντά στο Oldham. Όλο το πλήρωμα και 21 από τους 29 επιβάτες έχασαν τη ζωή τους. Οκτώ άτομα επέζησαν, μεταξύ των οποίων ένα νεαρό αγόρι και οι γονείς του, αν και, δυστυχώς, το μικρότερο παιδάκι τους ήταν ανάμεσα στους νεκρούς.
Νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε πως ο Stephen Evans ήταν τυχερός. Αλλά τι εννοούμε με τον όρο «τύχη»; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάποιος ήταν τυχερός ή άτυχος, αν ωφελήθηκε ή ζημιώθηκε από κάτι που ήταν απρόβλεπτο και πέρα από τον έλεγχό του.
Η τύχη έχει τρεις βασικές εκδοχές. Οι φιλόσοφοι έχουν εντοπίσει την «περιστασιακή τύχη», δηλαδή το να βρίσκεσαι στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή ή στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή – όπως για παράδειγμα η οικογένεια του Stephen που πήρε τη συγκεκριμένη πτήση. Στη συνέχεια, υπάρχει η «επακόλουθη τύχη ή τύχη αποτελέσματος», όπου σε μια συγκεκριμένη κατάσταση κάποιοι άνθρωποι έχουν καλά και κάποιοι άλλοι κακά αποτελέσματα λόγω των παραγόντων που δεν ελέγχονται από αυτούς. Ο Stephen είχε την καλή τύχη να επιβιώσει.
Αλλά ίσως η πιο σημαντική είναι η «συστατική τύχη», η οποία καλύπτει όλες τις ευτυχείς ή ατυχείς συνθήκες της ίδιας της ύπαρξής σας- την ιστορική περίοδο στην οποία γεννηθήκατε, τους γονείς σας, το υπόβαθρο, τα γονίδια και τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα σας. Πού ήταν λοιπόν η συστατική τύχη του Stephen; Οι εμπειρίες του πατέρα του στη RAF τον οδήγησαν να επιμένει ότι η οικογένεια καθόταν στο πίσω μέρος του αεροπλάνου – και οι μόνοι επιζώντες κάθονταν στο πίσω μέρος. Είχε τους σωστούς γονείς.
Σε ένα άλλο αξιοσημείωτο παράδειγμα, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1971, η 17χρονη Juliane Koepcke είχε την ατυχία να βρίσκεται στην πτήση 508 της Lansa όταν χτυπήθηκε από κεραυνό πάνω από τη ζούγκλα του Αμαζονίου. Πετάχτηκε έξω, ακόμη δεμένη στο κάθισμά της, και έπεσε από ύψος 3.000 μέτρων. Είχε, ωστόσο, καταπληκτική τύχη όταν ο πυκνός θόλος της ζούγκλας ανέκοψε την πτώση της και επέζησε, αν και 90 άλλοι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης της μητέρας της, έχασαν τη ζωή τους. Και, όπως ακριβώς και ο Stephen, η Juliane είχε συστατική τύχη. Οι γονείς της, που ήταν ορνιθολογικοί ερευνητές, την είχαν μεγαλώσει στον Αμαζόνιο και είχε τις απαραίτητες δεξιότητες όχι μόνο για να φροντίσει τις πληγές της, αλλά και για να ταξιδέψει για 11 ημέρες στη ζούγκλα μέχρι να βρει έναν καταυλισμό.
Στον πολιτικό στίβο, οι ηγέτες αισθάνονται την ανάγκη να εκφράζουν απόλυτη εμπιστοσύνη στα αποτελέσματα των πράξεών τους, αλλά αν αναγνώριζαν τον σημαντικό ρόλο της τύχης σε ό,τι συμβαίνει, θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να καλλιεργήσουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στο απροσδόκητο. Μια τέτοια ταπεινότητα μπορεί επίσης να είναι πολύτιμη σε προσωπικό επίπεδο. Όταν αποδίδουν αιτίες για την όποια επιτυχία τους, οι άνθρωποι τείνουν να υπερεκτιμούν τον ρόλο των προσπαθειών και των αποκτημένων δεξιοτήτων τους, ενώ θα έπρεπε να είναι κυρίως ευγνώμονες για τη συστατική τύχη τους.
«Ο παππούς μου είχε την κακή συγκυριακή τύχη να είναι ακριβώς στην κατάλληλη ηλικία για να καταταγεί στην αρχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, και κατέληξε αξιωματικός της βρετανικής 104ης Ταξιαρχίας, επιθεωρώντας τις άμυνες και τα όπλα αερίων βόρεια του χωριού Passchendaelein στην περιοχή Ypres του Βελγίου στο δυτικό μέτωπο» αναφέρει ο Sir David Spiegelhalter, ομότιμος καθηγητής στατιστικής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.
«Διέσχισε δρόμους και χαρακώματα που είχαν γίνει στόχος του γερμανικού πυροβολικού, και στις έξι εβδομάδες που ήταν στη θέση του, το ημερολόγιό του έγραφε: ‘Οριακή διαφυγή στο ταξίδι της επιστροφής’, ‘Τυχερός που κατάφερα να περάσω εγκαίρως’, ‘Πυρά πυροβολικού’. Στις 29 Ιανουαρίου του 1918, η συγκυριακή τύχη του εξαντλήθηκε αναπόφευκτα. Τραυματισμένος, μεταφέρθηκε στον σταθμό 64 για την εκκαθάριση των θυμάτων.
Όμως η τύχη τού έκανε χάρη. Κατηγοριοποιήθηκε ως ακατάλληλος για καθήκοντα στην πρώτη γραμμή και πέρασε το υπόλοιπο του πολέμου πίσω από τις γραμμές. Εν τω μεταξύ, το παλιό του τάγμα, το 18ο Lancashire Fusiliers, μεταφέρθηκε στη Somme στη βόρεια Γαλλία, η οποία υποτίθεται ότι ήταν μια ήσυχη περιοχή, μια ανάπαυλα από τις μάχες του 1916 που οδήγησαν σε περίπου 1 εκατομμύριο απώλειες. Έφθασαν εγκαίρως για να αντιμετωπίσουν τη μαζική εαρινή επίθεση του 1918, πολεμώντας σε μια απελπισμένη μάχη οπισθοφυλακής και στη συνέχεια περνώντας στην κορυφή σε μάταιες προσπάθειες να ανακαταλάβουν εδάφη.
Φυσικά, αν μια από αυτές τις οβίδες είχε πέσει λίγο πιο κοντά ή αν ο παππούς μου έπρεπε να οδηγήσει τους άνδρες του στην επίθεση, δεν θα ήμουν εδώ για να διηγηθώ την ιστορία» λέει ο David Spiegelhalter και συνεχίζει:
«Και αυτό είναι μόνο ένα από τη μακρά αλυσίδα των τυχαίων γεγονότων που οδήγησαν στην ύπαρξή μου: η μητέρα μου αιχμαλωτίστηκε από πειρατές στην Κίνα και αργότερα διέφυγε από τη Σαγκάη το 1937 κάτω από πυρά οβίδων- οι γονείς μου συναντήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου- ο πατέρας μου απέφυγε από κοντά αεροπορικά δυστυχήματα στη RAF και στη συνέχεια παραλίγο να πεθάνει από φυματίωση. Στη συνέχεια, όταν ένα κύμα ψύχους έπληξε το Ηνωμένο Βασίλειο τον Νοέμβριο του 1952, ζούσαν σε ένα πέτρινο εξοχικό σπίτι που μόλις και μετά βίας θερμαινόταν, χωρίς τηλεόραση και χωρίς να κάνουν τίποτα άλλο από το να πηγαίνουν νωρίς για ύπνο για να ζεσταθούν … και να ‘μαι εγώ».
Μπορούμε να πάμε ακόμα πιο μακριά εξετάζοντας την υπαρξιακή μας τύχη. Η ανθρωπότητα πιθανόν να μην υπήρχε αν ένας αστεροειδής δεν είχε χτυπήσει τη Γη πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, αλλάζοντας το κλίμα και εξαφανίζοντας τους δεινόσαυρους που δεν ήταν πτηνά, επιτρέποντας στα θηλαστικά να αναπτυχθούν.
Η ζωή στη Γη δεν θα είχε την ευκαιρία να εμφανιστεί αν ο πλανήτης μας δεν ήταν κατά τύχη σταθερός επί δισεκατομμύρια χρόνια. Ολόκληρο το σύμπαν μας υπάρχει μόνο λόγω της «κοσμικής τύχης» των φυσικών σταθερών που βρίσκονται σε μια ζώνη «Goldilocks», και της αναλογίας ύλης προς αντι-ύλη που επέτρεψε στα πράγματα να ενωθούν μετά τη μεγάλη έκρηξη.
Φυσικά, δεν θα ήμασταν εδώ για να συλλογιζόμαστε την καλή μας τύχη αν δεν είχε συμβεί αυτή η αλυσίδα γεγονότων – και αυτή η «προκατάληψη επιβίωσης» σημαίνει ότι είναι φιλοσοφικά προκλητικό να μιλάμε για την πιθανότητα της ύπαρξής μας. Ίσως όμως η ευθραυστότητα αυτής της αλυσίδας να πρέπει να προκαλέσει κάποια ταπεινότητα σχετικά με την αυτοπεποίθησή μας.
Εν ολίγοις, μόλις αναγνωρίσουμε σωστά την υπαρξιακή και συστατική μας τύχη, μας μένει ένα τρομακτικό αλλά ελπιδοφόρο καθήκον: να προσπαθήσουμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό με την τύχη που μας μοιράστηκε.
*Ο David Spiegelhalter είναι ομότιμος καθηγητής στατιστικής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και συγγραφέας του βιβλίου The Art of Uncertainty: How to Navigate Chance, Ignorance, Risk and Luck (Pelican).
Με πληροφορίες από Guardian