Με τον Αλφόνσο Κουαρόν, ποτέ δεν ξέρεις τι θα ακολουθήσει – και μερικές φορές ούτε αυτός ξέρει. Ο σκηνοθέτης πηδά από είδος σε είδος: Από μια διασκευή του Ντίκενς, σε μια αισθησιακή road movie για δύο έφηβα αγόρια, σε μια blockbuster συνέχεια του Harry Potter, σε μια δυστοπία για την υπογονιμότητα, σε ένα θρίλερ που διαδραματίζεται σε χαμηλή γήινη τροχιά, σε ένα στοχαστικό δράμα για την οικονόμο ενός πλούσιου μεξικάνικου νοικοκυριού, γυρισμένο σε ασπρόμαυρο.

Αυτό που ενώνει αυτές τις ιστορίες είναι η ιδιαίτερη ευαισθησία του Κουαρόν, ή αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «κινηματογραφική γλώσσα».

Η κάμερά του σπάνια σταματά να κινείται. Οι ταινίες του προσφέρουν τακτικά μικροσκοπικές, απροσδόκητες στιγμές -μια γυναίκα που αποκαλύπτει ντροπαλά ότι είναι έγκυος στο Children of Men, ένας αποκλεισμένος αστροναύτης που έρχεται σε ραδιοεπικοινωνία με έναν Ινουίτ και τα σκυλιά του στη Γη στο Gravity- που μοιάζουν οικείες και μεγάλες ταυτόχρονα.

Για καθεμία από τις δύο τελευταίες ταινίες του, ο Κουαρόν κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας. Το πρώτο του μεγάλο έργο μετά το Roma του 2018 δεν είναι ταινία, αλλά τηλεοπτική σειρά, στην οποία πρωταγωνιστούν η Cate Blanchett και ο Kevin Kline και προβάλλεται στο Apple TV+.

Τα επτά επεισόδιά της είναι θαύματα κατασκευασμένης έντασης: Τα μυστήρια ανατρέπονται, οι αφηγητές γίνονται αναξιόπιστοι, τα γεγονότα εξατμίζονται και η άμμος δεν σταματά να μετακινείται.

Ο Κουαρόν μίλησε στο Wired για το τι χρειάζεται για να κάνει την τηλεόραση να μοιάζει με κινηματογράφο. Μίλησε επίσης για την επιστημονική φαντασία. Δύο από τις ταινίες του Κουαρόν, το Children of Men και το Gravity, φιγουράρουν τακτικά σε λίστες με τις καλύτερες ταινίες του είδους που έχουν γυριστεί ποτέ, αλλά ο ίδιος δεν τις βλέπει πραγματικά έτσι.

Οι ταινίες του για το «μέλλον» είναι, λέει, μελέτες για το πώς είναι ήδη η ζωή για κάποιους ανθρώπους -και οι επισφαλείς πραγματικότητες που δεν μας αρέσει να αντιμετωπίζουμε- εδώ στο παρόν.

Πώς όμως σκέφτηκε να κάνει μία σειρά όπως το Disclaimer; «Η Renée Knight [συγγραφέας του μυθιστορήματος του 2015 που ενέπνευσε την παράσταση] και εγώ έχουμε κοινούς γνωστούς. Μου έστειλε το χειρόγραφο και μου άρεσε πολύ. Απλώς δεν ήξερα πώς να το κάνω να γίνει μια συμβατική ταινία. Και έτσι πέρασε ο καιρός, πήγα να κάνω το Roma, και προς το τέλος αυτού επικοινώνησε μαζί μου η Knight, λέγοντας πως τα δικαιώματα είναι διαθέσιμα. Και αυτή ήταν μια στιγμή που μου κίνησε πολύ το ενδιαφέρον να εξερευνήσω την επεισοδιακή τηλεόραση. Μου αρέσουν πολλές σειρές, οι οποίες έχουν καταπληκτικό σενάριο και καταπληκτική υποκριτική. Αλλά μόνο πολύ λίγες έχουν κινηματογραφική προσέγγιση. Οπότε μου κίνησε την περιέργεια», απάντησε ο Μεξικανός σκηνοθέτης.

Αναφερόμενος στο πώς μπόρεσε να μετατρέψει μια «συμβατική» σειρά σε κάτι που είναι πιο κοντά στον κινηματογράφο, ο Κουαρόν είπε πως «στον κινηματογράφο, παίρνεις εικόνες και τις βάζεις σε σχέση με άλλες εικόνες για να μεταφέρεις ένα νόημα. Υπάρχει ένα οπτικό επίπεδο, ένας οπτικός τρόπος με τον οποίο λέγονται οι ιστορίες. Για να το κάνεις αυτό, πρέπει να παραδοθείς σε αυτό. Πολλές σειρές δεν μπορούν να ασχοληθούν με αυτό. Πρέπει να συνεχίσουν να κινούν την αφήγηση συνεχώς προς τα εμπρός. Η αφήγηση οδηγεί τη σειρά – αυτή είναι η εκπληκτική τους δύναμη. Αφηγηματικά έχουν αρχίσει να κάνουν πολύ πιο ενδιαφέροντα πράγματα από τις περισσότερες mainstream αμερικανικές ταινίες. Αλλά στις χειρότερες περιπτώσεις, μπορείς να παρακολουθήσεις πολλές σειρές με κλειστά μάτια. Παρεμπιπτόντως, μπορείς και πάλι να περάσεις υπέροχα. Μπορείς πραγματικά να κάνεις πράγματα ενώ παρακολουθείς τη σειρά σου».

Ένα άλλο πράγμα είναι ότι δεν είχε κάνει ποτέ κάτι φανερά αφηγηματικό, και η πρόκληση τον γοήτευσε πολύ, λέει. «Πάντα προτιμούσα μια πιο κινηματογραφική γλώσσα για να μεταφέρω ιδέες, αντί για μια ισχυρή αφηγηματική παρόρμηση».

Τι είναι όμως για εκείνον το «φανερά αφηγηματικό»; Όπως εξηγεί, όταν έχεις μια αφήγηση, μπορείς να ξεκινήσεις με το Α, μετά το Β, μετά το Γ και ούτω καθεξής. Στις ταινίες, πρέπει με κάποιο τρόπο να μεταφέρεις όλα όσα χρειάζεσαι -αυτό που λέμε κινηματογραφική γλώσσα- για να πας από το Α στο Δ.

Υπάρχουν όμως δύο αρχές που είναι αντιφατικές, και τις έμαθε, όπως λέει δουλεύοντας σε αυτή την σειρά. Η αρχή του κινηματογράφου είναι ο χρόνος – είναι το πώς αυτές οι εικόνες ρέουν στο χρόνο και όλα τα συναισθήματα που μεταφέρουν στο χρόνο. Η τηλεόραση, από την άλλη πλευρά, έχει να κάνει με τη θανάτωση του χρόνου. Σκοτώνει χρόνο για να κρατήσει την αφήγηση σε ροή και ξεκαθάρισε πως δεν χρησιμοποίησε το συγκεκριμένο ρήμα υποτιμητικά.

Κάνοντας το Disclaimer, υπήρχαν κινηματογραφικές στιγμές που του άρεσαν, παραδέχεται, αλλά όπως λέει «ήξερα επίσης ότι αν κρατήσω το πλάνο εδώ, οι άνθρωποι που παρακολουθούν θα τσεκάρουν τα μηνύματά τους».

«Το σημαντικό στις περισσότερες από τις ταινίες που κάνω είναι να δείξω τη σχέση μεταξύ του χαρακτήρα και του περιβάλλοντος. Είναι πάντα η σύγκρουση μεταξύ των δύο. Και στο Y Tu Mamá, ήταν σαν: Αυτοί οι τύποι είναι στο μικρό, ηλίθιο δράμα τους, περνώντας μέσα από μια μεγαλύτερη πραγματικότητα που αγνοούν», λέει και προσθέτει πως πολλές σειρές έχουν καταπληκτικές κινηματογραφικές στιγμές, αναφέροντας το Τσερνόμπιλ και το The Bear ως πολύ καλά παραδείγματα, αλλά, τονίζει δεν υπάρχει συνέπεια σε όλη τη σειρά.

Μέρος της φύσης των περισσότερων σειρών είναι ότι έχεις διάφορους σκηνοθέτες σε κάθε σειρά. Διαφορετικοί σκηνοθέτες κάνουν διαφορετικά επεισόδια. Έτσι, είναι δύσκολο να έχεις μια ισχυρή σκηνοθετική άποψη από το Α έως το Ω – μια συγκεκριμένη προσοχή στη λεπτομέρεια που έχει αιτιώδη επίδραση σε ολόκληρη τη σειρά. Οι σπουδαίοι δημιουργούν ένα στυλ και στη συνέχεια διαφορετικοί σκηνοθέτες έρχονται να τιμήσουν αυτό το στυλ σε όλη τη σειρά, λέει.

«Στην ανεύθυνη απόφαση που πήρα να σκηνοθετήσω και τα επτά επεισόδια του Disclaimer, είναι σαν να κάνω μια ταινία, αλλά είναι πολύ μεγάλη», σημειώνει ο Κουαρόν.

Στη συνέχεια μιλά για το πολύ εκλεκτικό γούστο του στον κινηματογράφο, χαρακτηρίζοντάς το πρόβλημα. «Μεγάλωσα λατρεύοντας την ταινία The Poseidon Adventure, ή το Planet of the Apes, ή το Soylent Green. Όλες σπουδαίες ταινίες. Αλλά ταυτόχρονα, αγαπώ τον Μπέργκμαν, και αγαπώ τον Ταρκόφσκι, και αγαπώ τον Σοκούροφ – τους θαύμαζα περισσότερο. Αλλά αυτό που έχουν κοινό είναι ότι υπάρχει μια ιδέα που συνεχίζουν να αναπτύσσουν, ταινία με ταινία. Μπορείς να δεις όλα όσα ενώνουν τον Μπέργκμαν ή τον Φελίνι ή ακόμα και τον Κουροσάβα. Εγώ δεν μπόρεσα να το κάνω αυτό. Μόλις τελειώσω μια ταινία, θέλω απλώς να εξερευνήσω διαφορετικά πεδία».

Και συνεχίζει: «Μερικές ταινίες τις κάνεις επειδή κάνεις συνειδητές επιλογές. Κάποιες ταινίες τις κάνεις για να επιβιώσεις. Άλλες βγαίνουν και σου σώζουν τη ζωή. Δεν μπορείς να τα αναγκάσεις αυτά τα πράγματα. Πρέπει να περιμένω τις ταινίες να έρθουν σε μένα. Πρέπει να εκδηλωθούν στο κεφάλι μου με κάποιο τρόπο. Κάθε φορά που έχω προσπαθήσει να σχεδιάσω σοβαρά να κάνω μια συγκεκριμένη ταινία, καταλήγω να μην κάνω αυτή την ταινία και να κάνω κάτι άλλο».

Ο Κουαρόν εφαρμόζει αυτή την ανώτερη κινηματογραφική αισθητική σε διασκευές αρκετά μαζικού υλικού και το Disclaimer είναι μια πολύ καλή περίπτωση. Το βιβλίο είναι πραγματικά σαν ένα καλοκαιρινό παραθαλάσσιο ανάγνωσμα – ένα θρίλερ. Το Children of Men και ο Harry Potter είναι επίσης μυθοπλασία είδους, από συγγραφείς μπεστ σέλερ και όχι από λογοτέχνες. Τι είναι αυτό που τον ελκύει σε αυτό το υλικό;

«Είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο οι ταινίες μπαίνουν στη ζωή σου. Με όλες αυτές τις διασκευές, υπάρχει μια στιγμή κατά την οποία βλέπεις την ταινία στο μυαλό σου -ενώ διαβάζεις το βιβλίο. Στην περίπτωση του Children of Men, είδα την ταινία σχεδόν αμέσως μόλις διάβασα ένα περίγραμμα μιας σελίδας για το τι αφορούσε το βιβλίο. Οπότε σε αυτή την περίπτωση, πήρα τη συνειδητή απόφαση να μη διαβάσω το βιβλίο- δεν ήθελα να με παρασύρει από αυτό που σκεφτόμουν. Οι άνθρωποι μου λένε ότι είναι σπουδαίο. Αλλά υποθέτω ότι οι εποχές μου στο Children of Men έχουν περάσει», τονίζει.

Στην παρατήρηση ότι με δεδομένες τις αντι-μεταναστευτικές ταραχές που συνέβησαν πρόσφατα στην Αγγλία, τα πάντα στο Children of Men μοιάζουν ξαφνικά και πάλι επίκαιρα, ο καταξιωμένος σκηνοθέτης σχολιάζει πως αυτά τα πράγματα συνέβαιναν τότε για να προσθέσει: «Το θέμα είναι ότι ζούσαμε σε αυτό το είδος φούσκας και πριν. Όταν έκανα το Children of Men, ήταν αμέσως μετά την αλλαγή του αιώνα, και ήθελα να καταλάβω τα πράγματα που θα διαμόρφωναν τον 21ο αιώνα. Και διάβαζα πολλούς ειδικούς – κοινωνιολόγους και φιλοσόφους και ούτω καθεξής. Και μιλούσαν ήδη γι’ αυτό. Δεν είναι κάτι καινούργιο. Η διαφορά τώρα είναι ότι έρχεται πιο κοντά στην αυλή μας; Ίσως όχι στο Λονδίνο, ή ίσως όχι στο Λονδίνο γύρω από το οποίο κινείται μια προνομιούχα τάξη – αλλά σε όλο τον κόσμο, αυτό συμβαίνει».

Στη συνέχεια ο Κουαρόν μιλά για την οικογένειά του, λέγοντας πως ο πατέρας του ήταν γιατρός και είχε μια ειδικότητα που λεγόταν πυρηνική ιατρική. Στο μεταγενέστερο μέρος της ζωής του, εργαζόταν με τον ΟΗΕ, με μια ατομική υπηρεσία – αλλά περισσότερο σαν επιθεωρητής. Και η μητέρα του ήταν βιοχημικός. Αλλά όταν ο Αλφόνσο μεγάλωνε, πήγε να δουλέψει ως δασκάλα. Αργότερα, μεταπήδησε στη φιλοσοφία – έκανε μεταπτυχιακό, και η επαγγελματική της σταδιοδρομία ήταν να εργαστεί στο Ινστιτούτο Φιλοσοφικών Ερευνών σε ένα πανεπιστήμιο ως συντάκτρια.

Αυτό το background εξηγεί την οπτική του σκηνοθέτη στο Children of Men και στο Gravity, ταινίες πολύ ενημερωμένες από την επιστήμη και την έρευνα.

Το Gravity στην πραγματικότητα δεν λαμβάνει χώρα στο μέλλον, ακριβώς, εξηγεί ο Κουαρόν. «Είναι ένα αληθοφανές παρόν, με την έννοια ότι το φαινόμενο Κέσλερ είναι ένας κίνδυνος. Όλο και περισσότερο, θα πρέπει να είμαστε τρομοκρατημένοι. Το χειρότερο σενάριο είναι ότι επηρεάζει τις τηλεπικοινωνίες και τις μεταφορές, επειδή εξαρτόμαστε τόσο πολύ από αυτούς τους δορυφόρους».

Και με το Children of Men επίσης, δεν είχε σκοπό να κάνει επιστημονική φαντασία, όπως λέει. «Ό,τι βλέπεις στο Children of Men -εκτός από την επινόηση ότι τα παιδιά δεν έχουν γεννηθεί εδώ και χρόνια- όλες οι εικόνες που βλέπεις είναι από το παρόν. Όλα τα πράγματα στο παρασκήνιο – ήμασταν πολύ προσεκτικοί στο να αναφερθούμε σε πραγματικά γεγονότα που συνέβαιναν σε όλο τον κόσμο. Ο πόλεμος στα Βαλκάνια, εικόνες από το βόρειο τμήμα της Σρι Λάνκα. Οι άνθρωποι είναι εκπληκτικοί στο να δημιουργούν φρικαλεότητες. Και ήταν σαφές ότι η κοινωνικοπολιτική τάση ήταν προς ένα είδος λαϊκισμού και παράνοιας σχετικά με τη μετανάστευση. Αυτό συνέβαινε ήδη – όχι απαραίτητα στις πράσινες ζώνες μας στη Δύση. Τώρα οι άνθρωποι λένε ω, Θεέ μου, γίνεται πραγματικότητα. Αλλά όχι. Πάντα ήταν αλήθεια, απλώς η πραγματικότητα είναι πιο κοντά στην αυλή σου».

Στο DVD του Children of Men, του ζήτησαν να κάνει ένα «Making of» και είχε βαρεθεί λίγο τα «Making of», οπότε έκανε ένα μικρό ντοκιμαντέρ με συνεντεύξεις κάποιων από τους ανθρώπους που διάβαζε. «Υπήρχαν άνθρωποι που μιλούσαν για αυτά τα πράγματα στην ταινία που συνέβαιναν στο Μεξικό και σε πολλά άλλα μέρη. Έχουμε την τάση να το ξεχνάμε αυτό επειδή ζούμε τόσο προστατευμένα», λέει.

Αλλά το 2024 μοιάζει δυστοπικό ακόμα και για τα δεδομένα του 2006, όταν βγήκε το Children of Men… Ακόμα και τότε, λέει ο Κουαρόν «ακούγαμε για αυτή τη μεταναστευτική παράνοια. Οι άνθρωποι μεταναστεύουν από τότε που υπάρχουν άνθρωποι. Αυτός είναι ο λόγος που είμαστε άνθρωποι – μεταναστεύσαμε και κατοικήσαμε παντού. Το αποκαλούν πρόβλημα. Όχι! Είναι ένα φαινόμενο και συνεχίζει να υπάρχει και θα υπάρχει πάντα. Αλλά είναι εύκολο να κατηγορούμε αυτόν που είναι διαφορετικός».

Ερωτηθείς τι είναι αυτό που τον παρακινεί για να κάνει ένα έργο, λέει πως στην πραγματικότητα του δίνει κίνητρο το να κάνει κάτι που δεν ξέρει πώς να το κάνει. Για παράδειγμα, λέει, «ο Harry Potter ήταν μια από τις καλύτερες εμπειρίες που είχα στην επαγγελματική μου ζωή. Έμαθα τόσα πολλά. Δεν ήξερα τίποτα για τα οπτικά εφέ, και αυτή η ταινία ήταν το πανεπιστήμιό μου γι’ αυτό. Τόσο πολύ που, προς το τέλος της ταινίας, μου έγινε δεύτερη φύση να δουλεύω με οπτικά εφέ. Με προσκάλεσαν πολύ γενναιόδωρα να μείνω και να σκηνοθετήσω την επόμενη ταινία. Αρνήθηκα γιατί δεν ήθελα να γίνει σαν να έκανα πράγματα με αριθμούς».

Από το Roma το 2018, η κινηματογραφική παραγωγή έχει αλλάξει τόσο πολύ. Το είδος των ταινιών που φτάνουν στις αίθουσες, το είδος του κοινού που τις δέχεται. Ποιες είναι οι πιο ενδιαφέρουσες αλλαγές σύμφωνα με τον ίδιο;

«Το κοινό βολεύεται τόσο πολύ με τις σειρές streaming. Σκέψου αυτό: Είναι ακόμα αρκετά καινούργιο, σωστά; Παλαιότερα, υπήρχαν οι μίνι σειρές και οι τηλενουβέλες που έτρεχαν για πάντα. Αλλά η μορφή των σειρών συνεχούς ροής, ως κάτι που είναι πολύ πιο δομημένο, είναι κάπως καινούργιο».

Είναι ενδιαφέρον να το κατακτάς αυτό στο όνομα του κινηματογράφου, τονίζει ο Κουαρόν. «Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι οι ταινίες διαρκούν περίπου δύο ώρες. Αλλά ο κινηματογράφος ξεκίνησε με ταινίες που είχαν διάρκεια ενός λεπτού. Και στη συνέχεια αυτές οι ταινίες έγιναν μεγαλύτερες, εν μέρει επειδή οι άνθρωποι είχαν συνηθίσει το εμπορικό παράδειγμα της σκηνής. Κατά πολλούς τρόπους, ο κινηματογράφος κληρονόμησε αυτό το ξένο παράδειγμα που ήταν το θέατρο. Και μείναμε με αυτή τη σύμβαση. Δεν νομίζω ότι ο χρόνος πρέπει να είναι περιορισμός για τις ταινίες».

Τι γίνεται με την ίδια τη βιομηχανία του κινηματογράφου; Το θέμα σύμφωνα με τον Κουαρόν είναι η έλλειψη ποικιλομορφίας – όταν οι ταινίες με υπερήρωες για παράδειγμα καταλαμβάνουν όλες τις αίθουσες των κινηματογράφων, αυτό είναι γελοίο. Θα πρέπει να υπάρχει ποικιλομορφία. Οι κινηματογράφοι ενδιαφέρονται να γεμίσουν τις θέσεις και να πουλήσουν ποπ κορν, και δεν μπορείς να αγνοήσεις ότι οι ταινίες αυτές αρέσουν στο κοινό. Μόνο που αν συνεχίσεις να δίνεις στο κοινό αυτό που ξέρει ότι του αρέσει, τελικά θα στερέψεις το πηγάδι.

Ακόμα και στο streaming, συνεχίζει, αυτό που βλέπεις ελέγχεται από έναν αλγόριθμο που είναι εντελώς φανταστικός. Ο αλγόριθμος σε εμποδίζει να ανακαλύψεις πράγματα που είναι διαφορετικά από αυτά που νομίζεις ότι σου αρέσουν.

Καταλήγοντας ο Κουαρόν λέει: «Δεν είμαι απαισιόδοξος για το μέλλον του κινηματογράφου, γιατί θα συνεχίσει να υπάρχει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Και οι νέες γενιές θα μας δείξουν επίσης νέους τρόπους παραγωγής ταινιών που είναι εντελώς αδιανόητοι για εμάς αυτή τη στιγμή. Αλλά η βιομηχανία είναι ένα διαφορετικό πράγμα».

Με πληροφορίες από Wired

Tags