Μεγέθυνση κειμένου
Ο σκηνοθέτης του βίαια ζοφερού Gomorrah έστρεψε τον φακό του στη μετανάστευση, βάζοντας δύο πρωτοεμφανιζόμενους ηθοποιούς στο επίκεντρο μιας «Οδύσσειας», ενός θαλάσσιου ταξιδιού με αφετηρία τη Σενεγάλη και προορισμό μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. Και τώρα διεκδικεί το Όσκαρ καλύτερης διεθνούς ταινίας
Ο Ιταλός σκηνοθέτης Matteo Garrone έχει κάνει μέσα από τις ταινίες του πιο οικεία τη συντριβή ελπίδων και προσδοκιών. Στο καινοτόμο του αστυνομικό δράμα Gomorrah του 2008, δύο νεαροί Ναπολιτάνοι φιλοδοξούν να μιμηθούν τους μαφιόζους, που έχουν δει να απεικονίζονται σε αμερικανικές γκανγκστερικές ταινίες. Αλλά καταλήγουν να πυροβολούνται από ένα μάτσο ευτραφείς παππούδες της μαφίας.
Το 2019 ο Garrone αφηγήθηκε την ιστορία του Πινόκιο, με το ομώνυμο ξύλινο αγόρι να συμμετέχει σε ένα καραβάνι παιδιών με προορισμό τη μυθική Χώρα των Παιχνιδιών. Καταλήγει να μεταμορφωθεί σε γαϊδούρι, να τραυματιστεί σε μια παράσταση τσίρκου και να βρεθεί στο τέλος πεταμένος στη θάλασσα.
Τα αγόρια που τολμούν να ονειρεύονται, αλλά η κατάληξή τους είναι παρόμοια με αυτή των σκουπιδιών, φαίνεται πως είναι επίμονο θέμα στα έργα του 54χρονου σκηνοθέτη από τη Ρώμη. Ή μήπως όχι;
Το Io Capitano (Εγώ, καπετάνιε), που ήταν υποψήφιο για τον Χρυσό Λέοντα στο διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας 2023-τον οποίο τελικά απέσπασε το Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου-, αποτελεί μια παρέκκλιση με περισσότερους από έναν τρόπους.
Αφηγούμενη την ιστορία της οδύσσειας των Σενεγαλέζων εφήβων Seydou και Moussa από τα σπίτια τους στο Ντακάρ στις ακτές της Ευρώπης, είναι η πρώτη ταινία στην οποία ο Garrone δεν εξερευνά την Ιταλία από μέσα, αλλά μέσα από τα μάτια εκείνων που την κάνουν προορισμό τους, με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.
«Προσπάθησα να αλλάξω την οπτική γωνία», λέει σε πρόσφατη συνέντευξή του στον Guardian. «Είναι ένα αντίστροφο πλάνο από αυτό που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε. Έχουμε συνηθίσει να έχουμε την κάμερα στην Ευρώπη και να βλέπουμε ανθρώπους να φτάνουν από τη θάλασσα, άλλοτε ζωντανούς, άλλοτε νεκρούς. Ήθελα να δείξω το κομμάτι που θα έπρεπε να ξέρουμε αλλά δεν το ξέρουμε», τονίζει.
Η Οδύσσεια δύο αγοριών
Το Io capitano που απέσπασε δύο μεγάλα βραβεία στο Φεστιβάλ Βενετίας, τον Αργυρό Λέοντα Σκηνοθεσίας και το βραβείο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι Καλύτερου Ανερχόμενου Ηθοποιού, αφηγείται την ιστορία του Seydou και του Moussa.
Τα δυο αγόρια, μη βλέποντας κανένα μέλλον στην εξαθλιωμένη κωμόπολη του Ντακάρ, όπου ζουν, ονειρεύονται να δραπετεύσουν στην Ευρώπη για να πραγματοποιήσουν τα μουσικά τους όνειρα και να στηρίξουν τις οικογένειές τους από μακριά. Οι μεγαλύτεροι προσπαθούν να τους αποτρέψουν, ένας γέροντας μάλιστα τούς λέει πως οι δρόμοι της Ηπείρου είναι γεμάτοι πτώματα, ωστόσο εκείνοι δεν πτοούνται.
Αποφασίζουν να φύγουν κρυφά, με τις πενιχρές τους οικονομίες στην τσέπη, που θα εξανεμιστούν πολύ γρήγορα από απατεώνες, εκβιαστές και διακινητές ανθρώπων που θα τους ξεγελάσουν υποσχόμενοι την ασφαλή μετάβασή τους στην Ευρώπη.
Με τον Seydou σαν άλλο Οδυσσέα το Io Capitano καταγράφει αυτή την γεμάτη Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες διαδρομή από την αχανή αφρικανική ήπειρο προς την Ευρώπη. Μια διαδρομή που φωτίζει μέσα στον θεατή τη φλόγα της συμπόνοιας, της κατανόησης, της ενσυναίσθησης.
Η προσφυγική κρίση στη μεγάλη οθόνη
Από το 2015, οπότε και ο αριθμός των αιτούντων άσυλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξεπέρασε για πρώτη φορά το 1 εκατομμύριο, οι ιστορίες των ανθρώπων που διέσχισαν τη Μεσόγειο με βάρκες έχουν ειπωθεί σε πολλά ντοκιμαντέρ, αλλά σε λιγότερες ταινίες μεγάλου μήκους, από ό,τι θα περίμενε κανείς.
Η ταινία Willkommen bei den Hartmanns (Καλώς ήρθατε στους Hartmanns) του σκηνοθέτη Simon Verhoeven το 2016, καθώς και το φιλμ A Bigger Splash, του Ιταλού Luca Guadagnino, που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, άγγιξαν την προσφυγική κρίση μόνον επιφανειακά.
Όμως τώρα φαίνεται πως η τάση αλλάζει. Εκτός από την ταινία του Garrone, στο φεστιβάλ της Βενετίας διαγωνίστηκε και η ταινία Zielona granica (Πράσινα σύνορα) της Πολωνής σκηνοθέτιδας Agnieszka Holland, που διαδραματίζεται στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας, όπου μετανάστες από τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική ζήτησαν να εισέλθουν στην ΕΕ το 2021.
Τι ενέπνευσε τον Garrone
«Είχα πλήρη επίγνωση του κινδύνου για το πόσο λεπτό θα ήταν αυτό το θέμα και μου πήρε πολλά χρόνια για να επεξεργαστώ την προσέγγιση που θα ακολουθούσα», λέει ο Ιταλός σκηνοθέτης. «Ο οδηγός μου ήταν να είμαι όσο το δυνατόν πιο αληθινός με τον εαυτό μου και την πραγματικότητα και να το κρατήσω απλό και, είναι αρκετά δύσκολο να κρατήσεις τα πράγματα απλά όταν κάνεις τέχνη».
Κατά την επίσκεψή του σε ένα κέντρο φιλοξενίας προσφύγων στη Σικελία, έμαθε την ιστορία ενός 15χρονου αγοριού, που δελεάστηκε να οδηγήσει ένα σκάφος που μετέφερε 250 ανθρώπους στη Μεσόγειο χωρίς καμία εμπειρία πλοήγησης – μια τακτική που χρησιμοποιούν οι διακινητές ανθρώπων από τότε που οι Ιταλοί εισαγγελείς άρχισαν να χρησιμοποιούν τους νόμους κατά της μαφίας για να συλλαμβάνουν τους καπετάνιους των πλοίων κατά την άφιξή τους στην Ευρώπη.
«Εισέρχομαι σε μια κουλτούρα που δεν ήταν η δική μου, και για να κάνω μια ταινία έπρεπε να την κάνω όχι μόνο γι’ αυτούς, αλλά μαζί τους», λέει ο Garrone. «Κάθε στιγμή στο πλατό, είχα δίπλα μου ανθρώπους που είχαν πραγματικά ζήσει την εμπειρία του βασανισμού στη Λιβύη ή περπατούσαν στη Σαχάρα, ώστε να με βοηθήσουν να αφηγηθώ την εμπειρία τους με λεπτομέρεια».
Η πρόκληση της γλώσσας
Πρωταγωνιστής στο Io Capitano είναι ο Seydou Sarr, ένας εξαιρετικά ντροπαλός 17χρονος, χωρίς εμπειρία στην υποκριτική, αλλά με πάθος για τον κινηματογράφο και τη μουσική. Τον αθυρόστομο ξάδελφό του Moussa, υποδύεται ο επίσης 17χρονος Moustapha Fall. Αυτό που αποδείχθηκε πρόκληση για την δημιουργία της ταινίας ήταν τελικά η γλώσσα.
Το σενάριο του Garrone έπρεπε να μεταφραστεί από τα ιταλικά στα γαλλικά και στη συνέχεια να μεταδοθεί προφορικά στο καστ στη γλώσσα Wolof, την πιο διαδεδομένη γλώσσα στη Σενεγάλη. «Μπορούσα να βασιστώ μόνο στον ήχο της φωνής τους για να καταλάβω αν έπαιζαν καλά», θυμάται ο Garrone, αναφερόμενος στα γυρίσματα.
Το να ξεκινήσει την ιστορία του στη δυτικοαφρικανική Δημοκρατία, ήταν από μόνο του μια αμφιλεγόμενη επιλογή. Η Σενεγάλη έχει γίνει μόλις τα τελευταία χρόνια μια χώρα από την οποία οι άνθρωποι μεταναστεύουν και όχι προς την οποία μεταναστεύουν, και ο κύριος λόγος για όσους εγκαταλείπουν τη χώρα είναι η οικονομική ανασφάλεια και όχι ο πόλεμος ή η πείνα.
Το Io Capitano ξεκινά με ένα πλάνο του Seydou να κοιτάζει με ευγενική βαρεμάρα τις μικρότερες αδελφές του να δοκιμάζουν πορτοκαλί περούκες, να πλέκουν τα μαλλιά τους και να βάφουν τα νύχια τους. Δεν είναι η δυστυχία που κάνει αυτόν και τον ξάδελφό του να θέλουν να φύγουν από τα σπίτια τους, αλλά η λαχτάρα για περιπέτεια. «Η Ευρώπη μας περιμένει», διαβεβαιώνει ο Moussa τον Seydou, ενώ οι μεγαλύτεροι τούς προειδοποιούν ότι η ήπειρος δεν θα είναι καθόλου όπως είναι στη φαντασία τους.
«Η μετανάστευση έχει πολλούς διαφορετικούς λόγους: Κάποιοι θέλουν να ξεφύγουν από πολέμους, άλλοι από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, κι άλλοι επειδή ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας», λέει ο Garrone. «Το θέμα της ταινίας είναι ένας άλλος τύπος μετανάστευσης, ο οποίος συνδέεται με το δημογραφικό της Αφρικής – το 70% της υποσαχάριας Αφρικής είναι κάτω των 30 ετών – και την παγκοσμιοποίηση».
Io capitano, η υποψήφια για Όσκαρ ταινία του Matteo Garrone
6 Images
Ενώ η σύγχρονη μετανάστευση από την Αφρική προς την Ευρώπη έχει κάποια ομοιότητα με εκείνη της γενιάς των παππούδων του προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, λέει, υπάρχουν κάποιες κρίσιμες διαφορές. «Μερικές φορές υποθέτουμε ότι η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει μόνο τον δυτικό κόσμο. Αυτό όμως είναι λάθος. Και στην Αφρική οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα, smartphones και τηλεοράσεις. Έχουν ένα παράθυρο στην Ευρώπη που είναι συνεχώς ανοιχτό και είναι απολύτως ανθρώπινο και φυσικό να ωθούνται να ζήσουν σε ένα μέρος που φαίνεται πιο ελκυστικό».
«Θέλουν να ταξιδέψουν και να γνωρίσουν τον κόσμο όπως κι εμείς. Βλέπουν ανθρώπους της ηλικίας τους να ταξιδεύουν από τη Γαλλία στη Σενεγάλη και δεν καταλαβαίνουν, γιατί δεν τους επιτρέπεται να κάνουν το ίδιο πράγμα από την άλλη πλευρά. Η ιστορία αυτού του είδους της μετανάστευσης δεν λέγεται πολύ συχνά στις ταινίες», επισημαίνει ο Garrone.
Με πληροφορίες από: Guardian
Related
Νεοτερα
