Για την τελευταία του ταινία, ο James Earl Jones (Τζέιμς Ερλ Τζόουνς), ο οποίος έφυγε από την ζωή στις 9 Σεπτεμβρίου 2024, δεν χρειάστηκε να κουνήσει ούτε έναν μυ. Ο θρυλικός ηθοποιός απλώς παραχώρησε στη Disney τα δικαιώματα των φωνητικών του ηχογραφήσεων, επιτρέποντας στην ομάδα πίσω από τη σειρά “Obi-Wan Kenobi” να συγκεντρώσει αρχεία για να δώσει και πάλι ζωή στον ρόλο του ως Darth Vader.

Παρόλο που η φωνή του εμβληματικού κακού του Star Wars είναι εδώ και 45 χρόνια συνυφασμένη με αυτή του Jones, αυτή τη φορά, μια μηχανή ουκρανικής προέλευσης αναπαρήγαγε τον τόνο και το συναίσθημα που έκαναν αξέχαστη την περίφημη ατάκα του «Είμαι ο πατέρας σου» (“I am your father”) το 1980.

Έτσι, με τη συγκατάθεση, πλέον, της Lucasfilm και των κληρονόμων του, ο Jones θα μπορούσε ενδεχομένως να συνεχίσει να «παίζει» αιωνίως. Άλλωστε, η τάση αναβίωσης νεκρών ηθοποιών για πολύ συγκεκριμένους ρόλους που τους έχουν καθορίσει, δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση.

Η ανάσταση του Ian Holm

Το καλοκαίρι που μας πέρασε, το “Alien: Romulus” εξέπληξε το κοινό που είδε τον Ian Holm – ο οποίος απεβίωσε το 2020 – να παίζει στην ταινία μέσω ενός συνδυασμού animatronic ρομπότ και ψηφιοποιημένου προσώπου και φωνής.

Η ταινία μετέτρεψε το ανδροειδές που υποδύθηκε στο κλασικό φιλμ του 1979 στον κεντρικό κακό της νέας πλοκής. Ωστόσο, οι κριτικοί και ορισμένοι θεατές εξέφρασαν ανησυχίες για την ανησυχητική φύση της παρουσίας του στην οθόνη και για το τι σημαίνει αυτό για το μέλλον της κινηματογραφίας.

Μιλώντας στο Entertainment Weekly, ο σκηνοθέτης Fede Álvarez ανέφερε ότι μίλησε με τη χήρα του ηθοποιού. «Ένιωθε ότι το Χόλιγουντ αντιμετώπισε τον Ίαν με ψυχρότητα τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ότι θα ήθελε πολύ να συμμετάσχει σε περισσότερα έργα μετά το “Χόμπιτ”, αλλά δεν το έκανε. Οπότε ήταν ενθουσιασμένη με την ιδέα της επιστροφής του».

Μία κίνηση που ήταν και κάπως προφητικά ειρωνική, θα μπορούσαμε να πούμε, αφού το “Alien: Romulus” προειδοποιεί για τον κίνδυνο των μεγάλων εταιρειών που ελέγχουν την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI).

Δύσκολο να καθοριστούν τα όρια

«Τους φέρνουμε πίσω περισσότερο για εμάς τους ίδιους – για να ξαναζήσουμε τα συναισθήματα που μόνο λίγοι άνθρωποι μας έκαναν να νιώσουμε», λέει ο ειδικός στα ειδικά εφέ Alejandro Pérez Blanco.

Η «ανάσταση» των ηθοποιών μέσω της τεχνολογίας, ωστόσο, είναι γεμάτη με νομικά ζητήματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Peter Cushing, ο οποίος «ζωντάνεψε» ψηφιακά για το “Rogue One: A Star Wars Story” ως κυβερνήτης Moff Tarkin.

Η εταιρεία παραγωγής Tyburn – που ανήκει στον φίλο του Cushing, Kevin Francis – μηνύει την Disney, υποστηρίζοντας ότι ο Cushing είχε υπογράψει ένα πληρεξούσιο έναν χρόνο πριν από το θάνατό του το 1994, δίνοντας μόνο στην Tyburn την άδεια να χρησιμοποιήσει το ψηφιακό του ομοίωμα για ένα έργο που δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Παρά τις προσπάθειες της Disney να μπλοκάρει την αγωγή, δικαστής του Λονδίνου, όπως αναφέρει η Telegraph, επέτρεψε να προχωρήσει, με το σκεπτικό ότι είναι «δύσκολο να καθοριστούν τα όρια χωρίς ενδελεχή έρευνα».

Οι ηθικές ανησυχίες

Η Lucasfilm ισχυρίζεται ότι έχει τα δικαιώματα για την αναδημιουργία της εικόνας του Cushing με βάση τις εμφανίσεις του στον αρχικό «Πόλεμο των Άστρων» και ότι κατέβαλε 33.000 ευρώ στους κληρονόμους του, οι οποίοι επίσης κατονομάζονται στην αγωγή.

«Αν πληρωθείς, η οπτική σου αλλάζει. Αλλά επειδή είσαι οικογένεια δεν σημαίνει ότι θα πάρεις τη σωστή ή την καλύτερη απόφαση για τους προγόνους σου», λέει η Maite Soto-Sanfiel, καθηγήτρια Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, η οποία έχει διερευνήσει τις ηθικές ανησυχίες γύρω από την ανάσταση ηθοποιών μέσω της τεχνολογίας.

Το “Rogue One” όχι μόνο ανέστησε τον Cushing ως Moff Tarkin, αλλά και αναδημιούργησε ψηφιακά μια νεαρή Carrie Fisher ως Leia. Ωστόσο, στην περίπτωση της Fisher, αυτό έγινε με τη συγκατάθεσή της λίγες εβδομάδες πριν από τον θάνατό της.

Τέτοιες συζητήσεις ανοίγουν νέες νομικές γκρίζες ζώνες: Στην Καλιφόρνια, όπου η κινηματογραφική βιομηχανία είναι συχνά μπροστά από τις εξελίξεις, τα δικαιώματα εικόνας των διασημοτήτων μεταβιβάζονται απευθείας στους κληρονόμους τους για 70 χρόνια μετά το θάνατό τους.

Το σωματείο των ηθοποιών εξασφάλισε πρόσφατα – στο πλαίσιο της απεργίας του 2023 – έναν νόμο που ορίζει ότι οι αποθανόντες ηθοποιοί μπορούν να αναστηθούν ψηφιακά μόνο με την αυστηρή συγκατάθεση της οικογένειας. Ο νόμος απαιτεί επίσης να μην υπάρχουν προηγούμενες συμφωνίες για τη μεταβίβαση των δικαιωμάτων εικόνας. Οι διατάξεις αυτές αποτελούν τα μόνα σαφή νομικά όρια.

Η μνήμη των νεκρών

Ωστόσο, η κατάσταση διαφέρει από αγορά σε αγορά. Οι ηθοποιοί πρέπει τώρα να προσέχουν περισσότερο τα ψιλά γράμματα των συμβάσεων, κατανοώντας ποια δικαιώματα μπορεί να υπογράφουν.

Παρά την προστασία αυτή, ο ειδικός σε θέματα ειδικών εφέ Alejandro Pérez Blanco πιστεύει ότι πρόκειται απλώς για το τελευταίο κεφάλαιο ενός μακροχρόνιου ζητήματος. «Όταν πέθανε ο Έλβις, ο Φρανκ Σινάτρα τρομοκρατήθηκε ότι η εικόνα του ήταν παντού, οπότε ίδρυσε τη δική του εταιρεία για να αποτρέψει την εκμετάλλευση του προσώπου του σε εμπορικά προϊόντα».

«Πάντα προειδοποιώ τους πελάτες μου ότι πρέπει να είναι απολύτως σαφείς σχετικά με το από πού προέρχεται το υλικό και τι συνεπάγονται τα δικαιώματα εκμετάλλευσης», λέει ο Pérez Blanco, προσθέτοντας ότι με τον ταχύτατο ρυθμό των τεχνολογικών εξελίξεων, οποιοσδήποτε νόμος ψηφιστεί σήμερα θα μπορούσε να ξεπεραστεί μέσα σε πέντε χρόνια.

Πέρα από τα νομικά ζητήματα, η ηθική πτυχή εγείρει σημαντικές ανησυχίες. «Ακόμη και όταν πεθαίνουν, οι άνθρωποι δεν είναι απλά πράγματα με τα οποία οι άλλοι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν», εξηγεί η Sara Suárez-Gonzalo, από το Universitat Oberta de Catalunya, σε ένα δοκίμιο για τα deadbots.

«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κοινωνίες μας θεωρούν λάθος να βεβηλώνουν ή να μην σέβονται τη μνήμη των νεκρών. Με άλλα λόγια, έχουμε ορισμένες ηθικές υποχρεώσεις απέναντι στους νεκρούς, στο βαθμό που ο θάνατος δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι οι άνθρωποι παύουν να υπάρχουν με έναν ηθικά σχετικό τρόπο».

Διαβασε ακομα

13 νέες ταινίες και σειρές τρόμου για να γιορτάσεις το Halloween όπως του αξίζει

Η τάση δεν δείχνει σημάδια επιβράδυνσης

Ο «Πόλεμος των Άστρων» παραμένει προσηλωμένος στην επαναχρησιμοποίηση των πιο εμβληματικών ηθοποιών του. Για την Kathleen Kennedy, την επικεφαλής της Lucasfilm, ένα σημαντικό σημείο καμπής ήρθε με την ταινία “Solo: A Star Wars Story”, όπου ο Alden Ehrenreich μπήκε στη θέση του Harrison Ford ως Han Solo.

Αναλογιζόμενη την εμπειρία αυτή, η Kennedy παραδέχτηκε σε συνέντευξή της στο Vanity Fair: «Αυτό μπορεί σίγουρα να ήταν μια στιγμή μάθησης. […] Δεν θα κάναμε ποτέ τον Indiana Jones χωρίς τον Harrison Ford», αφήνοντας να εννοηθεί ότι η ψηφιακή αναδημιουργία ή αναβίωση κλασικών χαρακτήρων, αντί για την επανεκτέλεση τους, μπορεί να είναι το μέλλον.

Ο Pérez Blanco είναι υπέρ της προοπτικής: Για εκείνον το να μπορεί να απολαμβάνει έναν ήρωα των παιδικών του χρόνων, έτσι ακριβώς όπως ήταν, αλλά σε νέες περιπέτειες, «είναι ό,τι πιο κοντινό έχω στο να βλέπω μια ταινία ξανά σαν παιδί».

Αποχαιρετώντας κορυφαίους ηθοποιούς

Η συνήθης προσέγγιση, λοιπόν, είναι η επίτευξη συμφωνιών με τους κληρονόμους του ηθοποιού. «Απλώς παίρνεις την άδεια και όλα είναι εντάξει», λέει ο κινηματογραφιστής Eric Adkins, ο οποίος βοήθησε στην ψηφιακή αναβίωση του Laurence Olivier στην ταινία “Sky Captain and the World of Tomorrow”. Ο Τζουντ Λο, μάλιστα, πρωταγωνιστής της ταινίας, ζήτησε προσωπικά την έγκριση της χήρας του Olivier.

Παρόμοια διαδικασία έγινε και με την αναβίωση του Harold Ramis, ο οποίος απεβίωσε το 2014 για το “Ghostbusters: Afterlife”. Σε εκείνη την ταινία, ο φανταστικός χαρακτήρας του Egon Spengler έπαιξε καθοριστικό ρόλο και ο σκηνοθέτης Jason Reitman δήλωσε ότι βεβαιώθηκε πως η οικογένεια Ramis υποστήριξε την ιδέα: «Ήταν μέρος αυτής της ταινίας από την αρχή μέχρι το τέλος και νομίζω ότι γνώριζαν πόσο πολύ ήθελα να τιμήσω τον Harold».

Δεν επρόκειτο απλώς για μια σύντομη εμφάνιση – ήταν μία σημαντική στιγμή, όπως αυτή του χαρακτήρα του Paul Walker στο “Fast & Furious” που έλαβε έναν επίσημο αποχαιρετισμό, με τον αδελφό του να μπαίνει ως σωσίας, ψηφιακά βελτιωμένος ώστε να ταιριάζει με το πρόσωπο του Walker στην τελευταία του βόλτα προς το ηλιοβασίλεμα.

Δημιουργείται επικίνδυνο προηγούμενο

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η χρήση της τεχνολογίας για την «ανάσταση» ηθοποιών προέκυψε από ανάγκη, αλλά πλέον η βιομηχανία ποντάρει στη νοσταλγία. Το 2019, η οικογένεια του James Dean (Τζέιμς Ντιν) συμφώνησε να αναβιώσει ψηφιακά τον ηθοποιό, ο οποίος απεβίωσε το 1955, για να πρωταγωνιστήσει στην ταινία “Finding Jack”, ένα δράμα για τον πόλεμο του Βιετνάμ. «Η οικογένεια βλέπει αυτή την ταινία ως την τέταρτη ταινία του, μια ταινία που δεν πρόλαβε ποτέ να γυρίσει», δήλωσε ο σκηνοθέτης Anton Ernst.

Όμως η κίνηση δέχτηκε πολλές επικρίσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ηθοποιός Κρις Έβανς, για παράδειγμα, έγραψε: «Αυτό είναι απαίσιο. Ίσως μπορούμε να βάλουμε έναν υπολογιστή να ζωγραφίσει έναν νέο Πικάσο. Ή να γράψει μερικά νέα τραγούδια του Τζον Λένον. Η έλλειψη κατανόησης είναι ντροπιαστική».

Η απόφαση πυροδότησε μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με την ηθική της ανάστασης ηθοποιών. Ορισμένες οικογένειες είναι πιο επιφυλακτικές ως προς το κέρδος από τους νεκρούς αγαπημένους τους. Η Zelda Williams, κόρη του κωμικού Robin Williams (Ρόμπιν Γουίλιαμς), έχει ταχθεί κατά της χρήσης της τεχνολογίας για τη μετατροπή των νεκρών σε ένα «φρικτό τέρας του Φρανκενστάιν», προειδοποιώντας ότι δημιουργείται ένα επικίνδυνο προηγούμενο, καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να βελτιώνεται. Ο πατέρας της, επιφυλακτικός απέναντι σε αυτό το μέλλον, είχε γράψει ρητά στη διαθήκη του ότι η εικόνα του δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για 25 χρόνια μετά το θάνατό του.

Δικαιώματα για 400 αποθανόντες καλλιτέχνες

Σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν υπήρξε καμία επικοινωνία με τις οικογένειες των αποθανόντων ηθοποιών. Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2024, τα παιδιά του Κρίστοφερ Ριβ αποκάλυψαν, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης ενός ντοκιμαντέρ για τον πατέρα τους, ότι δεν είχαν δει ούτε την αναδημιουργία του χαρακτήρα του Σούπερμαν σε ένα cameo για την ταινία “The Flash”, ούτε είχε επικοινωνήσει μαζί τους κάποιος από την Warner Bros.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που το franchise των υπερηρώων πυροδοτεί αντιπαραθέσεις σχετικά με την αναβίωση ηθοποιών: Tο ομοίωμα του Μάρλον Μπράντο επαναχρησιμοποιήθηκε στο “Superman Returns” το 2006, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, χρησιμοποιώντας αχρησιμοποίητο υλικό από τον εμβληματικό του ρόλο, για τον οποίο ως γνωστόν πληρώθηκε 3,7 εκατομμύρια δολάρια για μόλις δύο εβδομάδες εργασίας.

Σε εκείνη την περίπτωση, η οικογένεια του Μπράντο ενέκρινε τη χρήση του υλικού, εξασφαλίζοντας ότι θα συνέχιζε να επωφελείται οικονομικά από την κληρονομιά του. Η εταιρεία που είναι υπεύθυνη για την ανάσταση του James Dean, η Worldwide XR, ανακοίνωσε τότε ότι κατείχε τα δικαιώματα 400 αποθανόντων διασημοτήτων, συμπεριλαμβανομένων ηθοποιών, ιστορικών προσωπικοτήτων, μουσικών και αθλητών.

Διαφημίσεις για σοκολάτες και μπύρες;

Το 2013, η Audrey Hepburn επανήλθε στη ζωή σε μια διαφήμιση σοκολάτας, με τον γιο της να επωφελείται από τα έσοδα.

Στην Ισπανία, η Lolita και η Rosario Flores εμφανίστηκαν σε μια διαφήμιση μπύρας, όπου η μητέρα τους, η Ισπανίδα ηθοποιός Lola Flores, μίλησε ξανά 16 χρόνια μετά το θάνατό της. Η συγκεκριμένη περίπτωση άφησε κατάπληκτη την ερευνήτρια Soto-Sanfiel: «Ποιο δικαίωμα είχαν οι κόρες να τη χρησιμοποιήσουν για να πουλήσουν μπύρα; Το κάνουν είτε για το κέρδος είτε για να ξαναζήσουν συναισθηματικές στιγμές, αλλά δεν μπορούμε ποτέ να μάθουμε τι θα έκανε εκείνη. Είναι πραγματικά υγιές πράγμα να αναβιώνουμε το παρελθόν;»

Σε μία ομιλία στους φοιτητές της, η Soto-Sanfiel χαρακτήρισε τους αποθανόντες καλλιτέχνες «ευάλωτα θύματα» και τόνισε πως είναι «ζωτικής σημασίας να θέσουμε ηθικά όρια και να εμπλακούμε σε αυτή τη συζήτηση».

Με πληροφορίες από El Pais