Η παγκοσμίου φήμης Royal Shakespeare Company (RSC) εγκαινιάζει μια νέα παραγωγή του «Εδουάρδος Β» του Κρίστοφερ Μάρλοου. Παρόλο που αυτό το επιδραστικό έργο του 16ου αιώνα για έναν πολιορκημένο queer μονάρχη είναι πάνω από 430 ετών, εξακολουθεί να μοιάζει καίρια επίκαιρο. Ο Μάρλοου περιέγραψε έναν βασιλιά του οποίου η εξουσία και η ικανότητα να κυβερνά υπονομεύεται θανάσιμα από τη σχέση του με έναν άλλο άνδρα. Οι σημερινοί μονάρχες του Ηνωμένου Βασιλείου κατέχουν μόνο τελετουργική εξουσία, αλλά η ανοιχτή ομοφυλοφιλία στη βρετανική βασιλική οικογένεια παραμένει εξαιρετικά σπάνια. Ο λόρδος Άιβαρ Μάουντμπατεν, δεύτερος ξάδελφος του βασιλιά Καρόλου Γ’, ο οποίος επί του παρόντος διαγωνίζεται στο αμερικανικό ριάλιτι The Traitors, περιγράφεται ευρέως ως «ο πρώτος ανοιχτά ομοφυλόφιλος βασιλικός».

Το έργο του Μάρλοου δραματοποιεί τους αγώνες του Εδουάρδου Β’, ενός πραγματικού βασιλιά της Αγγλίας που κυβέρνησε από το 1307 έως το 1327. Ένα χρόνο αφότου ο Εδουάρδος Β΄ διαδέχθηκε τον πατέρα του, Εδουάρδο Α΄, παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά της Γαλλίας, Ισαβέλλα, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τις αγγλογαλλικές σχέσεις. Η βασίλισσα Ισαβέλλα γέννησε τέσσερα παιδιά και έγινε μια τρομερή προσωπικότητα – μερικές φορές αποκαλείται «η λύκαινα της Γαλλίας». Όμως το έργο του Μάρλοου επικεντρώνεται στην πραγματικότητα στην αμφιλεγόμενη σχέση του βασιλιά με τον αρσενικό «ευνοούμενό» του, τον Πίερς Γκάβεστον, και στο πώς αυτό πυροδότησε μια συνταγματική κρίση από την οποία δεν συνήλθε ποτέ.

Ο θεατρικός συγγραφέας δεν λέει ποτέ ευθέως ότι οι δύο άνδρες είναι εραστές, αλλά το queer υπονοούμενο δεν είναι καθόλου διακριτικό. Σε μια σκηνή, αφού ξανασμίγει με τον αγαπημένο του, ο Εδουάρδος τον ικετεύει: «Μη φιλήσεις το χέρι μου [αλλά] αγκάλιασέ με, Γκάβεστον, όπως εγώ εσένα». Σε μια άλλη, η Ισαβέλλα θρηνεί για το γεγονός ότι «ο βασιλιάς δεν με υπολογίζει, αλλά [αντ’ αυτού] ασχολείται με την αγάπη του Γκάβεστον». Μόνο ένας εσκεμμένα αφελής αναγνώστης του κειμένου του Μάρλοου θα μπορούσε να μην αντιληφθεί τον υπαινιγμό ότι αυτοί οι δύο άνδρες είναι κάτι περισσότερο από απλοί φίλοι.

Ήταν ο Εδουάρδος Β’ ομοφυλόφιλος;

Από τότε που γράφτηκε, το έργο του Μάρλοου βοήθησε να εδραιωθεί η αμφισβητήσιμη αλλά όχι εντελώς παραπλανητική φήμη του πραγματικού Εδουάρδου ως «γκέι βασιλιά». Για να το θέσουμε απλά, δεν μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν ο Εδουάρδος Β’ είχε ρομαντική ή/και σεξουαλική σχέση με κάποιον από τους άνδρες ευνοούμενούς του. Αλλά όταν ανέβηκε για πρώτη φορά το 1592, άνοιξε τον δρόμο για να συζητηθεί ανοιχτά από τους ιστορικούς η ομοφυλοφιλία του μονάρχη. «Το παλαιότερο κείμενο που έχουμε και κατηγορεί τον Εδουάρδο για κάποιου είδους σεξουαλική παράβαση γράφτηκε περίπου την εποχή που δολοφονήθηκε ο Γκάβεστον [το 1312]», λέει στο BBC ο ιστορικός Kit Heyam, συγγραφέας του βιβλίου The Reputation of Edward II, 1305-1697. «Λέει ότι στην αρχή της βασιλείας του Εδουάρδου, παρατηρούνταν μεγάλη ασέλγεια».

Στην ορολογία της εποχής, η λέξη «ασέλγεια» χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει κάθε είδους «αμαρτωλή» σεξουαλική συμπεριφορά, σύμφωνα με τα ήθη της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία κατείχε τη θρησκευτική εξουσία στην Αγγλία εκείνη την εποχή. «Το κείμενο φαίνεται να υποδηλώνει ότι αυτή η συμπεριφορά θα σταματήσει τώρα που ο Γκάβεστον είναι νεκρός, αλλά δεν λέει ότι η σεξουαλική παράβαση ήταν στην πραγματικότητα μεταξύ του Γκάβεστον και του βασιλιά», λέει ο Heyam. Στους αιώνες μετά τον θάνατο του Εδουάρδου Β’, οι συγγραφείς δεν ήταν τόσο επικίνδυνο να υπαινίσσονται ότι ο Εδουάρδος Β’ μπορεί να έκανε σεξουαλικές παραβάσεις, αλλά η εφεύρεση της τυπογραφίας τον 15ο αιώνα ενίσχυσε τα υπονοούμενα. «Οι συγγραφείς έκαναν τα κείμενά τους εντυπωσιακά για να τα κάνουν πιο ελκυστικά για το εμπόριο, οπότε άρχισαν να λένε ότι ο Εδουάρδος Β’ ήταν σίγουρα σεξουαλικά παραβατικός και ότι γι’ αυτό έφταιγαν σίγουρα οι αρσενικοί ευνοούμενοί του», λέει ο Heyam. «Αλλά ο Μάρλοου ήταν ο πρώτος που ένωσε τις τελείες και είπε ότι ο Εδουάρδος Β’ πράγματι κοιμόταν μαζί τους».

loatki

Ο ηθοποιός και συν-καλλιτεχνικός διευθυντής του RSC Daniel Evans, ο οποίος υποδύεται τον Εδουάρδο Β’ στη νέα παραγωγή, πιστεύει ότι το έργο του Μάρλοου εξακολουθεί να μοιάζει «ριζοσπαστικό» το 2025. Το ενδιαφέρον του για την αναβίωσή του ξύπνησε ο σκηνοθέτης Daniel Raggett, ο οποίος έθεσε μια «προκλητική», υποθετική ερώτηση που υπογραμμίζει τη διαρκή σημασία του έργου: «Τι θα συνέβαινε αν ο σημερινός μας βασιλιάς, Κάρολος Γ’, έλεγε ξαφνικά: Ξέρω ότι είμαι παντρεμένος εδώ και καιρό, αλλά στην πραγματικότητα θέλω στο πλευρό μου κάποιον που ονομάζεται Κόλιν, όχι Καμίλα;». Μπορεί να μην προκληθεί εμφύλιος πόλεμος, όπως γεννά η σχέση του Εδουάρδου με τον Γκάβεστον στο έργο του Μάρλοου, αλλά ο Evans διερωτάται πόσο αποδεκτή θα ήταν η σημερινή «δήθεν φιλελεύθερη και ανεκτική κοινωνία». «Η βαθιά ριζωμένη ομοφοβία εξακολουθεί να υφίσταται και η όλη έννοια της βρετανικής βασιλικής οικογένειας, της καταγωγής και των κληρονόμων, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μια ετεροκανονική οικογενειακή δομή», σημειώνει.

Οι Evans και Raggett ήταν επίσης γοητευμένοι από την αναγέννηση του έργου στα τέλη του 20ου αιώνα, η οποία συνδέεται άρρηκτα με το αναδυόμενο κίνημα για τα δικαιώματα των LGBTQ+. Ο Dr Will Tosh, επικεφαλής της έρευνας στο Shakespeare’s Globe, και συγγραφέας του Straight Acting: The Many Queer Lives of William Shakespeare, λέει ότι το έργο του Μάρλοου «δεν έχει εξαιρετικά μεγάλη ιστορία παραστάσεων» εκτός της εποχής στην οποία γράφτηκε. Σημειώνει ότι κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, ουσιαστικά μπήκε «στο ψυγείο» επειδή η ιδέα ενός άνδρα μονάρχη που έχει έναν άνδρα εραστή θα ήταν ανάθεμα για το συντηρητικό γεωργιανό και βικτοριανό κοινό. Η επακόλουθη αναβίωση του έργου στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα συμπίπτει με μια «πιο περίεργη και λιγότερο επικριτική στάση απέναντι στην queer οικειότητα», λέει ο Tosh.

Παραγωγές που σπάνε τα όρια

Το 1969, δύο χρόνια μετά την αποποινικοποίηση της ανδρικής ομοφυλοφιλίας στην Αγγλία και την Ουαλία, αλλά 11 χρόνια προτού γίνει η ίδια πρόοδος στη Σκωτία, ο Ian McKellen υποδύθηκε τον Εδουάρδο Β’ σε μια παραγωγή της Prospect Theatre Company που περιόδευσε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τον Γκάβεστον υποδυόταν ο James Laurenson, ένας Νεοζηλανδός ηθοποιός που πέθανε πέρυσι, και το φιλί τους επί σκηνής προκάλεσε αντιδράσεις όταν η παραγωγή έφτασε στο Εδιμβούργο. «Ο αείμνηστος δημοτικός σύμβουλος Τζον Κιντ προσβλήθηκε από αυτή την επίδειξη ανδρικής αγάπης, ιδίως επειδή έλαβε χώρα σε μια σκηνή που είχε στηθεί μέσα στην αίθουσα συνελεύσεων της Εκκλησίας της Σκωτίας», θυμάται ο McKellen στην ιστοσελίδα του. Αν και στάλθηκαν μερικοί τοπικοί αστυνομικοί για να παρακολουθήσουν την παράσταση, ο McKellen σημειώνει ότι δεν βρήκαν «κανένα πρόβλημα» με το περιεχόμενό της και αυτή η σύντομη φασαρία «εγγυήθηκε γεμάτες αίθουσες για την παράσταση».

Όταν η παραγωγή αυτή μεταδόθηκε από το BBC ένα χρόνο αργότερα, έγραψε ιστορία, καθώς περιλάμβανε το πρώτο φιλί μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου που προβλήθηκε ποτέ στη βρετανική τηλεόραση. Σε συνέντευξή του το 2017, ο McKellen δήλωσε ότι η παραγωγή Prospect είχε επίσης βαθιά επίδραση σε «πολλούς, πολλούς Αμερικανούς» που την παρακολούθησαν στο αμερικανικό δίκτυο PBS. «Είδαν για πρώτη φορά στη ζωή τους δύο άνδρες να φιλιούνται και δεν μπορούσαν να το πιστέψουν, αλλά βρήκαν ανακούφιση μέσα από αυτό», είπε.

Η θέση του έργου στον queer κανόνα εδραιώθηκε περαιτέρω με την κινηματογραφική μεταφορά του 1991 σε σκηνοθεσία του καλλιτέχνη και ακτιβιστή των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων Derek Jarman. Διαθέτοντας ένα σκόπιμα αναχρονιστικό μείγμα σύγχρονων και μεσαιωνικών στοιχείων, κοστουμιών και σκηνικών, η ταινία του Jarman αναβαθμίζει τον ομοερωτισμό του Μάρλοου και επαναπροσδιορίζει την ιστορία στο πλαίσιο του σύγχρονου κινήματος για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+. Καθώς ο Γκάβεστον (τον οποίο υποδύεται ο Andrew Tiernan) βασανίζεται για τις παραβάσεις του, ο Jarman δείχνει την αστυνομία να συγκρούεται με διαδηλωτές από την ομάδα για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων OutRage!

Έναν χρόνο πριν από την ταινία του Jarman, το έργο του Μάρλοου ανέβηκε από την RSC με τον Simon Russell Beale στον ομώνυμο ρόλο. Η Angela K Ahlgren υποστηρίζει στο δοκίμιό της του 2011 Performing Queer Edward II in the 1990s ότι η ταινία του Jarman και αυτή η αναβίωση του έργου από την RSC «αντανακλούν τις έννοιες του queerness που κυκλοφορούσαν τη δεκαετία του 1990, επειδή σκηνοθετούν τη βία, την επιθυμία του ίδιου φύλου και τις αναφορές σε σύγχρονα πολιτικά ζητήματα των ομοφυλοφίλων». Εκείνη την εποχή, η επιδημία HIV/AIDS κατέστρεφε τον gay ανδρικό πληθυσμό σε παγκόσμιο επίπεδο και οι queer ακτιβιστές στο Ηνωμένο Βασίλειο διαμαρτύρονταν για το Section 28, μια νομοθεσία που απαγόρευε την υποτιθέμενη «προώθηση της ομοφυλοφιλίας» από τα σχολεία και τα τοπικά συμβούλια. Είχε θεσπιστεί από τη συντηρητική κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ το 1988, μετά από ένα αυξανόμενο κύμα αντι-ομοφυλοφιλικών αισθημάτων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Πραγματικότητα εναντίον φαντασίας

Παρόλα αυτά, το έργο του Μάρλοου δεν θα πρέπει ποτέ να θεωρηθεί ως έργο ιστορικής αλήθειας. Ο Tosh λέει ότι η «κύρια δραματική καινοτομία» του συγγραφέα είναι να καταστήσει τη σχέση του βασιλιά με τον Γκάβεστον το «κεντρικό δράμα» της ζωής του, «συμπιέζοντας το χρονοδιάγραμμα». Στην πραγματικότητα, ο Εδουάρδος Β’ καλλιέργησε σχέσεις με άλλους άνδρες ευνοούμενους με μεγάλη επιρροή μετά τη δολοφονία του Γκάβεστον το 1312, μόλις πέντε χρόνια μετά την έναρξη της 19χρονης βασιλείας του. Όμως ο Μάρλοου απεικονίζει τον δεσμό του με τον Γκάβεστον ως μακράν τον πιο σημαντικό συναισθηματικά. «Μετά τον θάνατο του Γκάβεστον στο έργο, ο Εδουάρδος επικαλείται τη μνήμη του για να δικαιολογήσει ό,τι κάνει. Και αργότερα, όταν ο Εδουάρδος φυλακίζεται και κακομεταχειρίζεται, επικαλείται ξανά το όνομα του Gaveston ως έκκληση για σωτηρία», λέει ο Tosh.

Φυσικά, το έργο του Μάρλοου μας καλεί επίσης να κάνουμε σοβαρές υποθέσεις σχετικά με τη φύση της σχέσης των δύο ανδρών. Η ιστορικός Kathryn Warner, συγγραφέας του βιβλίου Edward II: The Unconventional King, λέει ότι δεν μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς αισθανόταν ο Εδουάρδος Β’ για τον Γκάβεστον και τους άλλους άνδρες ευνοούμενούς του, επειδή ο βασιλιάς δεν κρατούσε ημερολόγιο ούτε έγραφε προσωπικές επιστολές. «Το μόνο που έχουμε είναι ο λόγος των ξένων, ο οποίος είναι προφανώς ανοιχτός σε ερμηνείες», λέει. Αλλά κατά πάσα πιθανότητα, δεδομένου ότι απέκτησε ένα εξώγαμο παιδί με μια άγνωστη γυναίκα, η σεξουαλικότητα του Εδουάρδου Β’ ήταν μάλλον πιο περίπλοκη από ό,τι θα μπορούσε να υποδηλώνει η φήμη του ως «γκέι βασιλιάς». «Νομίζω ότι με καθαρά φυσικούς όρους, θα μπορούσαμε μάλλον να τον αποκαλούμε περισσότερο bisexual παρά gay», λέει η Warner. «Αλλά συναισθηματικά, μου φαίνεται ότι μάλλον ήταν ομοφυλόφιλος, επειδή ήταν πολύ, πολύ κοντά στους άνδρες ευνοούμενούς του».

Αυτή η εγγύτητα ήταν σχεδόν βέβαιο ότι προκάλεσε την πτώση του. Σύμφωνα με τον Heyam, το θεμελιώδες λάθος του Εδουάρδου καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του ήταν να παραχωρεί στους ευνοούμενούς του υπερβολική εξουσία. «Απέτυχε να συνειδητοποιήσει ότι το να είσαι βασιλιάς της Αγγλίας τον 14ο αιώνα είναι σε μεγάλο βαθμό δουλειά μάνατζερ», λένε. «Ο Εδουάρδος έπρεπε να κρατήσει ευχαριστημένους έναν αριθμό ισχυρών ευγενών, αλλά όταν έδωσε στον Γκάβεστον εξουσία πάνω τους, τους εξόργισε πολύ». Αφού ο Γκάβεστον δολοφονήθηκε από μια ομάδα αντίπαλων βαρόνων το 1312, ο Εδουάρδος Β΄ έκανε ξανά το ίδιο λάθος με τον Hugh Despenser τον νεότερο, τον οποίο ο Γουόρνερ περιγράφει ως «τον τελευταίο και πιο ισχυρό» από τους άνδρες ευνοούμενούς του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Despenser εμφανίζεται μεν στο έργο του Μάρλοου, αλλά μόνο ως ένας σχετικά ασήμαντος χαρακτήρας με το όνομα Spencer, ο οποίος είναι ουσιαστικά ο αντικαταστάτης του Γκάβεστον μετά τον θάνατό του. Ο πραγματικός Despenser είχε πολύ μεγαλύτερη εξουσία. Το 1324, εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων με τη Γαλλία, άρχισε να ασκεί την επιρροή του εναντίον της βασίλισσας Ισαβέλλας λόγω της γαλλικής της καταγωγής. Η Ισαβέλλα αντεπιτέθηκε με την υποστήριξη του δικού της ευνοούμενου, του Ριχάρδου Μόρτιμερ, γεγονός που οδήγησε τελικά στην εκτέλεση του Despenser το 1325 και στην αναγκαστική παραίτηση του Εδουάρδου Β’ το επόμενο έτος. «Αν είχε απλώς κρατήσει τη δημόσια και την ιδιωτική του ζωή χωριστά, πιθανότατα θα ήταν μια χαρά», λέει ο Heyam.

Στο έργο του Μάρλοου, ο έκπτωτος μονάρχης σκοτώνεται με εντολή του Μόρτιμερ με ένα καυτό σίδερο που του περνάει από τον πρωκτό. Ο Warner λέει ότι η ιδέα ότι ο Εδουάρδος Β’ δολοφονήθηκε με αυτόν τον τρόπο είναι «σχεδόν σίγουρα ένας μύθος» – ένας μύθος που δεν επινόησε ο Μάρλοου, αλλά σίγουρα συνέβαλε στη «διάδοση» του. Πάνω από 430 χρόνια αργότερα, παραμένει μια σοκαριστική εικόνα με χονδροειδή ομοφοβική χροιά. Αλλά ακόμη και αν η σκηνή του πόκερ του Μάρλοου είναι απόκρυφη, το έργο έχει πολλά να πει για τις συνέπειες της μισαλλοδοξίας. Όταν ο Εδουάρδος παραπονιέται ότι αναγκάζεται να αφήσει «τον Γκάβεστον μου», ο αποδοκιμαστικός κόμης του Λάνκαστερ απαντάει σκωπτικά: «Diablo, what passions call you these?» Η χρήση της ισπανικής λέξης για τον «διάβολο» δεν είναι σίγουρα τυχαία. «Ελπίζω το κοινό που θα δει αυτό το έργο να σκεφτεί βαθιά τι συμβαίνει όταν προσπαθείς να απαγορεύσεις την αγάπη και να υποβαθμίσεις τον φυσικό τρόπο ύπαρξης κάποιου», λέει ο Evans. «Ο ατελείωτος κύκλος βίας που μπορεί να δημιουργήσει αυτό είναι κάτι από το οποίο μπορούμε όλοι να μάθουμε σήμερα».

Με πληροφορίες από BBC

Tags