Το τρομερό μανιτάρι cordyceps το ξέρεις αν έχεις δει την εμπνευσμένη από τα βιντεοπαιχνίδια σειρά του HBO The Last of Us, αλλά αυτό που δεν ξέρεις είναι ότι υπάρχει στην πραγματικότητα, ευτυχώς με άλλες ιδιότητες και όχι με αυτές που μετατρέπουν τους ανθρώπους σε υπερδύναμες μηχανές θανάτου.

Στον πραγματικό κόσμο, και συγκεκριμένα στον κόσμο της παραδοσιακής ιατρικής, εκτιμώνται ως πανάκεια και -ή ίσως κυρίως- ως αφροδισιακό.

Το cordyceps sinensis βρίσκεται σε ολόκληρη την περιοχή των Ιμαλαΐων. Αναπτύσσεται στα πτώματα των προνυμφών ενός σκόρου-φάντασμα, όπου εισχωρούν οι σπόροι του. Αξίζει τέσσερις φορές το βάρος του σε χρυσό και η παραδοσιακή ιατρική λέει ότι θεραπεύει σχεδόν τα πάντα. Πρόσφατα οι άνθρωποι το ονόμασαν Viagra των Ιμαλαΐων.

Η σύνδεση του μανιταριού με μια φανταστική αποκάλυψη ζόμπι είναι λιγότερο προφανής στα εξαιρετικά μεγάλα υψόμετρα όπου το cordyceps συλλέγεται από το έδαφος στο Νεπάλ, την Κίνα, την Ινδία και το Μπουτάν. Σε αυτά τα μέρη είναι περισσότερο γνωστό με άλλα ονόματα. Η θιβετιανή φράση γι’ αυτό είναι yartsa gunbu (κυριολεκτικά «καλοκαιρινό γρασίδι, χειμερινό σκουλήκι»).

Μια άλλη δημοφιλής ονομασία είναι «μύκητας κάμπιας». Το μανιτάρι το χρώμα του οποίου κυμαίνεται από έντονο πορτοκαλί έως σκούρο καφέ, μοιάζει με παραμορφωμένο σπίρτο και μυρίζει σήψη. Βγαλμένο από το έδαφος και καθαρισμένο με χτένα και οδοντόβουρτσα και πολύ κόπο, καταναλώνεται σε τσάι, σε μορφή χαπιών, ακόμα και σε ουίσκι.

Στις ΗΠΑ πωλείται ως διατροφικό συμπλήρωμα στο Amazon.com και στα Whole Foods, αλλά πρόκειται για τη συνθετική εκδοχή του και ένα φιαλίδιο με 90 χάπια κοστίζει μόλις 19 δολάρια, ένα μικρό κλάσμα μιας αγοράς που οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ εκτιμούν ότι αξίζει έως και 11 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Τα περισσότερα από αυτά που εισέρχονται στην αμερικανική αγορά είναι απομιμήσεις, ωστόσο, τα ομοιώματα δεν συνδέονται με τη σεξουαλική ικανότητα ή τις άλλες επιθυμητές επιδράσεις, σύμφωνα με τον Daniel Winkler, έναν Γερμανό μυκητολόγο που πέρασε 20 χρόνια καθοδηγώντας εκδρομές στο Θιβέτ. Στο Πεκίνο το «καλό πράγμα» πωλείται μέχρι και 136.000 δολάρια το κιλό.

Στο Νεπάλ, μπορείς να το βρεις παντού. Κάθε κατάστημα στην αγορά του Κατμαντού πουλάει τα μανιτάρια και παντού υπάρχουν ξένοι αγοραστές. Όπως όλα τα προϊόντα και το συγκεκριμένο μανιτάρι πωλείται σε διαφορετικές ποιότητες: υψηλή, μεσαία και χαμηλή.

Διαβασε ακομα

Φανταστείτε έναν κόσμο όπου όλοι θα παίρναμε ψυχεδελικά

«Όσο μεγαλύτερη είναι η yartsa, τόσο καλύτερα», σύμφωνα με έναν πωλητή, που δίνει τα ποιοτικά κομμάτια του για 10 δολάρια το καθένα, δηλαδή πέντε φορές το μέσο ημερομίσθιο στην χώρα. «Καλό για τις αρθρώσεις, το σεξ, την καρδιά, το συκώτι. Γι’ αυτό έρχονται οι πλούσιοι Κινέζοι. Αυτό είναι το φάρμακο του βουνού μας», πρόσθεσε.

Στο κατάστημά του και σε ένα άλλο κοντινό κατάστημα, τα μανιτάρια έχουν σχετικά προσιτή τιμή 4.000 δολάρια το κιλό. Όπως η κοκαΐνη στην Μπογκοτά, η τιμή είναι πολύ χαμηλότερη κοντά στην πηγή. Τα μανιτάρια δεν έχουν ακόμη καλλωπιστεί και συσκευαστεί ως αγαθά πολυτελείας από μια σειρά μεσαζόντων.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο γενεών, η αναζήτηση του Cordyceps sinensis έχει γίνει πιο δύσκολη. Τον τελευταίο χρόνο περισσότεροι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κυνηγώντας yartsa από ό,τι ανεβαίνοντας στο Έβερεστ. Σε δύσβατα εδάφη σε υψόμετρο 15.000 ποδών, το ακραίο κρύο, οι πλημμύρες και οι χιονοστιβάδες σκοτώνουν.

Αλλά όπως και στα περισσότερα μυθιστορήματα για ζόμπι, τα πραγματικά τέρατα είναι οι άνθρωποι. Ο Δαλάι Λάμα έχει αποκαλέσει την καλλιέργεια του cordyceps κρίση για τον βουδιστικό πολιτισμό επειδή οδηγεί σε βία με γνώμονα το κέρδος – οι συμμορίες είναι γνωστό ότι κλέβουν και σκοτώνουν για την καλλιέργεια που φέρνει χρήμα.

Ακόμα και αν δεν υπάρχει πόλεμος μεταξύ των χωρών, η επιχείρηση βασίζεται σημαντικά στην παιδική εργασία. Ολόκληρα χωριά μαζεύουν και επιχειρούν σε μεγάλο υψόμετρο για μέρες ολόκληρες με κοπιαστικές αναζητήσεις με τους ανθρώπους να σέρνονται στα τέσσερα.

Η ακραία φτώχεια της περιοχής κάνει δύσκολο να αρνηθεί κανείς τα προσφερόμενα μανιτάρια. Ο Tek Bahadur Budha, ένας Νεπαλέζος που ζει κοντά στα σύνορα με το Θιβέτ, βγάζει 15.000 δολάρια το χρόνο μαζεύοντας και πουλώντας τα μανιτάρια. Αυτό το ποσό είναι αρκετό για να συντηρήσει μια πενταμελή οικογένεια, συμπεριλαμβανομένων δύο παιδιών που σπουδάζουν στην πρωτεύουσα.

Δεν σκοπεύει να σταματήσει. «Η κύρια πρόκληση είναι να πάρει μια καλή τιμή», λέει ο Budha, επειδή η οικογένειά του πρέπει να έχει να φάει, ενώ οι αγοραστές του είναι συνήθως μεσάζοντες που έχουν την πολυτέλεια να αγοράζουν χαμηλά και να πουλάνε ακριβά.

Διαβασε ακομα

Ο χρυσός φυτρώνει στα δέντρα: 9.650 δολάρια για 500 γραμμάρια

Το άγριο Cordyceps sinensis είναι τόσο πολύτιμο εν μέρει επειδή η αγορά κατακλύζεται από απομιμήσεις. Ακόμη και ορισμένοι ερευνητές που προσπαθούν να μαντέψουν την αξία του μανιταριού για την υγεία σε εργαστηριακές συνθήκες έχουν τσιγκουνευτεί και έχουν χρησιμοποιήσει απομιμήσεις, λέει ο Winkler, ο μυκητολόγος.

Οι μελέτες που χρησιμοποίησαν αποδεδειγμένα τον πραγματικό μύκητα είναι σπανιότερες και τείνουν να επικεντρώνονται στη φλεγμονή και την καρδιαγγειακή λειτουργία. Μια μελέτη διάρκειας οκτώ εβδομάδων που αναζητούσε αποδείξεις ότι οι τακτικές δόσεις των μανιταριών μπορούν να ενισχύσουν τη σεξουαλική ορμή δεν βρήκε καμία σημαντική σύνδεση πέρα από το ότι οι συμμετέχοντες αισθάνονταν πιο ενεργητικοί.

«Οι Θιβετιανοί λίγο πολύ γελούν και λένε ότι δεν χρησιμοποιείται έτσι παραδοσιακά», λέει η Kelly Hopping, αναπληρώτρια καθηγήτρια συστημάτων ανθρώπου-περιβάλλοντος στο Boise State University.

Η αμερικανική ακαδημαϊκή κοινότητα έχει τους θιασώτες της. «Πρόκειται πραγματικά για ένα καταπληκτικό φάρμακο που αξίζει μεγαλύτερης προσοχής», λέει η Tawni Tidwell, βιοπολιτισμική ανθρωπολόγος στο Centre for Healthy Minds του Πανεπιστημίου του Wisconsin στο Madison, όπου ειδικεύεται στις φαρμακολογικές καινοτομίες της θιβετιανής ιατρικής.

Η Tidwell, η οποία πέρασε χρόνια μελετώντας σε όλη την ινδική υποήπειρο, λέει ότι τα μανιτάρια δεν αυξάνουν υπέρμετρα τη σεξουαλική της ορμή -απλά αισθάνεται γεμάτη ενέργεια μετά τη λήψη τους- αλλά έχει δει δραματικά αποτελέσματα στη λίμπιντο άλλων ανθρώπων. «Οι άνδρες αναφέρουν ότι οι στύσεις τους είναι πιο λειτουργικές, ισχυρότερες και μεγαλύτερες», λέει. «Λειτουργεί και για τις γυναίκες».

Το φαινόμενο placebo μπορεί να είναι ένας παράγοντας εδώ, είπε ο Tashi Tsering, ένας παραδοσιακός Θιβετιανός γιατρός σε μια κλινική στην πόλη Boudha του Νεπάλ. «Η πίστη βοηθάει», πρόσθεσε και διευκρίνισε πως «όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος (του μανιταριού), τόσο πιο πολύτιμο είναι το φάρμακο. Είναι πολύ καλό για το σεξ».

Ο Tsering περιέγραψε πέντε κοσμικά στοιχεία – γη, φωτιά, νερό, αέρας και διάστημα – τα οποία, όπως είπε, η yartsa βοηθά στην εναρμόνιση. Αυτό που δεν αναφέρει κανείς ωστόσο, είναι ότι ένα φλιτζάνι τσάι yartsa μπορεί να σε στείλει τρέχοντας στην τουαλέτα.

Η yartsa χρησιμοποιείται στα παραδοσιακά φάρμακα της περιοχής καταγωγής της εδώ και αιώνες, αλλά είχε κάτι σαν σύγχρονο coming-out party το 1993, αφού ένας Κινέζος προπονητής στίβου απέδωσε μια σειρά από ρεκόρ τρεξίματος σε ένα τονωτικό προϊόν που παρασκευάζεται από τον μύκητα (και αίμα χελώνας).

Διαβασε ακομα

Τι πρέπει, τι δεν πρέπει στο σεξ στιγμή δεν σκέφτηκες, αλλά ήρθε η ώρα

Στην Κίνα, τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία, το cordyceps έχει γίνει ένα περιζήτητο δώρο και ένας τρόπος εντυπωσιασμού, ειδικά κατά τη διάρκεια των γιορτών. Γιατί οι πλούσιοι άνθρωποι -πολλοί νέοι και μοντέρνοι- υιοθετούν αυτή την αρχαία ιδέα; «Η άγρια φύση είναι η γοητεία», λέει ο Tashi Dorji, ανώτερος ειδικός σε θέματα κτηνοτροφίας και βοσκοτόπων στο Διεθνές Κέντρο για την Ολοκληρωμένη Ορεινή Ανάπτυξη στο Κατμαντού.

Μεγάλωσε σε μια κτηνοτροφική κοινότητα στο Μπουτάν και τώρα σπουδάζει ορεινούς πόρους και κτηνιατρική. Ο Dorji λέει ότι παίρνει yartsa όταν έχει πυρετό. «Δεν είμαι σίγουρος αν δουλεύει ή όχι», λέει. «Αλλά από ψυχολογικής άποψης ναι».

Σε αντίθεση με το Νεπάλ, η Κίνα φορολογεί τις πωλήσεις yartsa και περιορίζει ποιος μπορεί να τη συλλέγει. Πολλοί άνθρωποι παρακάμπτουν αυτούς τους νόμους περνώντας τα σύνορα από την Κίνα στο Νεπάλ, όπου γεμίζουν βαλίτσες με τον μύκητα και γυρίζουν πίσω στην πατρίδα τους.

«Η συγκομιδή του μύκητα της κάμπιας είναι ένα κρίσιμο μέρος του βιοπορισμού στα Ιμαλάια», λέει ο Uttam Babu Shrestha, ιδρυτικός διευθυντής του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Διεπιστημονικών Μελετών του Νεπάλ. Οι απομονωμένες κοινότητες και οι νομάδες μπορούν πλέον να βγάλουν περισσότερα χρήματα σε ένα μήνα από τη συλλογή μανιταριών από ό,τι σε ένα χρόνο καλλιεργώντας οτιδήποτε άλλο.

Μετά τη συλλογή των μανιταριών, έμποροι τα φέρνουν στο Κατμαντού ή τα μεταφέρουν λαθραία στην Κίνα, κάποιοι με αυτοκίνητο και κάποιοι με τα πόδια. Μόλις φτάσουν σε μεγάλες πόλεις όπως το Πεκίνο ή το Κατμαντού, πωλούν τη yartsa σε εμπόρους, οι οποίοι την αξιολογούν με βάση το μέγεθος και την ποιότητα και στη συνέχεια τη βάζουν σε περίτεχνες συσκευασίες για να την πουλήσουν.

«Είναι σαν τη μόδα», δήλωσε ο Yi Shaoliang, Κινέζος ειδικός σε θέματα βιοποικιλότητας στο Διεθνές Κέντρο για την Ολοκληρωμένη Ορεινή Ανάπτυξη. «Αν όλοι λένε ότι έχει αξία και όλοι το θέλουν, θα το θέλεις κι εσύ».

Σύμφωνα με τον Yi ενώ πολλοί ισχυρισμοί «είναι πιθανώς υπερβολικοί», υπάρχει «αρκετή αλήθεια, αλλιώς οι άνθρωποι δεν θα το χρησιμοποιούσαν. Αλλά είναι περισσότερο πολιτιστικό παρά ιατρικό, όπως η μαγεία». Γέλασε όταν ρωτήθηκε αν έχει δοκιμάσει τη yartsa. «Μια φορά», είπε, αποσιωπώντας τα αποτελέσματά της πέρα από την αίσθηση ότι «το σώμα μου ζεστάθηκε».

Οι ερευνητές της βιοτεχνολογίας ενδιαφέρονται μέχρι στιγμής περισσότερο για τις συνδέσεις του μανιταριού με τη βελτίωση των επιπέδων χοληστερόλης και της ανοσολογικής απόκρισης. Επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της βιοφαρμακευτικής εταιρείας NuCana Plc αξιολογούν ακόμη και ένα συνθετικό παράγωγο για τις δυνατότητές του ως όπλο κατά του καρκίνου.

Διαβασε ακομα

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου: 20 εκατ. άνθρωποι διαγιγνώσκονται ετησίως με τη νόσο

Ο Shrestha και άλλοι εμπειρογνώμονες προειδοποιούν ότι η συγκομιδή μανιταριών έχει μεγάλο οικολογικό κόστος, καθώς και κοινωνικό κόστος. Τα Ιμαλάια είναι πολύ εύθραυστα για να αντέξουν τα περίπου 300.000 κιλά που συλλέγονται κάθε χρόνο. Η μη κερδοσκοπική Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης έχει καταγράψει το Cordyceps sinensis ως ευάλωτο στην εξαφάνιση. Πέρα από τη βιωσιμότητα του ίδιου του μύκητα, το σκάψιμο αυξάνει τη διάβρωση και μπορεί να επιδεινώσει το λιώσιμο του χιονιού στην περιοχή, συμβάλλοντας στην επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης.

Στο Kathmandu Marriott, ο Rajendra Bajgain, μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων του Νεπάλ, δήλωσε ότι η μεγάλη χρηματική έλξη του μανιταριού καταστρέφει τις κοινότητες και τροφοδοτεί το λαθρεμπόριο. «Οι άνθρωποι παλεύουν και πεθαίνουν γι’ αυτό, και δεν είμαστε καν σίγουροι ότι λειτουργεί», είπε και πρόσθεσε σε συνωμοτικό ύφος ότι «αυτή η κυβέρνηση δεν κάνει αρκετά. Η Yartsa χρειάζεται ρύθμιση και πρέπει να ενισχύσουμε τα σύνορά μας. Αυτό που είναι πραγματικά απίστευτο είναι πόσοι άνθρωποι έρχονται από την Κίνα για να το αγοράσουν και να το περάσουν λαθραία στην πατρίδα τους. Είναι εκτός ελέγχου».

Με πληροφορίες από Bloomberg