Καθώς οι χώρες παρουσιάζουν τους νέους κλιματικούς τους στόχους, ο Ντόναλντ Τραμπ εισέρχεται στον Λευκό Οίκο για τη δεύτερη θητεία του, ενώ οι αποφάσεις για διάφορες δυνητικά καθοριστικές αγωγές για το κλίμα αναμένονται με μεγάλη ανυπομονησία. Αδιαμφισβήτητα, το 2025 θα είναι μια μεγάλη χρονιά για το περιβάλλον.

Μιλώντας στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του στα τέλη Δεκεμβρίου, ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών António Guterres δήλωσε ότι ο κόσμος είναι μάρτυρας μιας «κλιματικής κατάρρευσης – σε πραγματικό χρόνο».

«Πρέπει να βγούμε από αυτόν τον δρόμο προς την καταστροφή. Το 2025, οι χώρες πρέπει να βάλουν τον κόσμο σε ασφαλέστερο μονοπάτι, μειώνοντας δραστικά τις εκπομπές και υποστηρίζοντας τη μετάβαση σε ένα μέλλον με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας», είπε, τονίζοντας ότι «είναι όχι μόνο απαραίτητο – αλλά και εφικτό».

Ακολουθούν επτά από τις μεγάλες στιγμές του 2025 που θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δεδομένα για το κλίμα.

Ιανουάριος: Η δεύτερη προεδρία Τραμπ

Η δεύτερη προεδρία του Τραμπ, για πολλούς, θα αποτελέσει σημαντικό πλήγμα στη δράση για το κλίμα. Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος έχει ήδη δηλώσει ότι σκοπεύει να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού – τη νομικά δεσμευτική συνθήκη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή – και ενδεχομένως να αποσύρει τη χώρα από τη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), η οποία στηρίζει την παγκόσμια δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Ωστόσο, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η δυναμική είναι πλέον με το μέρος της ενεργειακής μετάβασης, παρά τις όποιες ενέργειες θα κάνει ο Τραμπ. «Το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών θα θεωρηθεί ως μεγάλο πλήγμα στην παγκόσμια δράση για το κλίμα», δήλωσε τον Νοέμβριο στο BBC η Christiana Figueres, πρώην επικεφαλής του ΟΗΕ για το κλίμα. «Αλλά δεν μπορεί και δεν θα σταματήσει τις αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη για την απαλλαγή της οικονομίας από τον άνθρακα και την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού».

Η παγκόσμια οικονομία έχει αλλάξει σημαντικά από τότε που ο Τραμπ ήταν ο τελευταίος πρόεδρος, λέει η Stientje van Veldhoven, περιφερειακή διευθύντρια για την Ευρώπη στο Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων (WRI), μία Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση (ΜΚΟ) με έδρα την Ουάσινγκτον, και πρώην υπουργός Περιβάλλοντος των Κάτω Χωρών. «Ενώ πριν από οκτώ χρόνια τα οικονομικά λειτουργούσαν εναντίον [της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια], τώρα αρχίζουν να λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό υπέρ της. Αυτό είναι ένα πράγμα που έχει αλλάξει πραγματικά».

Η Κίνα, η οποία προβλέπεται να αντιπροσωπεύει σχεδόν το 60% της παγκόσμιας εγκατεστημένης ισχύος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεταξύ 2024 και 2030, «δεν εξαρτάται από τις ΗΠΑ για την ενεργειακή μετάβαση», προσθέτει η van Veldhoven.

Στις ΗΠΑ, η καθαρή ενέργεια γνωρίζει επίσης άνθηση λόγω των επενδύσεων που προωθούνται από τον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού, ο οποίος ψηφίστηκε επί κυβέρνησης Τζο Μπάιντεν. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων αυτών έχει επενδυθεί σε περιοχές που εξέλεξαν Ρεπουμπλικανούς, πράγμα που σημαίνει ότι ο Τραμπ μπορεί να αντιμετωπίσει αντιδράσεις από το ίδιο του το κόμμα αν προσπαθήσει να περιορίσει την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Ελλείψει κλιματικής ηγεσίας στον Λευκό Οίκο, οι δήμαρχοι και οι πολιτείες των ΗΠΑ είναι επίσης πιθανό να αναλάβουν δράση για την ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας στις περιοχές τους και τη μείωση των ενεργειακών λογαριασμών των κατοίκων τους. Αυτό συμβαίνει ήδη – το Βερμόντ, για παράδειγμα, αποκαθιστά τις πλημμυρικές εκτάσεις, ενώ το Τέξας κατασκευάζει σπίτια ανθεκτικά στις καταιγίδες.

γη

Φεβρουάριος: Νέοι εθνικοί στόχοι για το κλίμα

Μια άλλη ημερομηνία-κλειδί στο ημερολόγιο του ΟΗΕ για το κλίμα είναι ο Φεβρουάριος του 2025. Σύμφωνα με το πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού, αυτή είναι η προθεσμία για τις χώρες να υποβάλουν νέα σχέδια δράσης για το κλίμα, γνωστά ως Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (NDC).

Τα σχέδια αυτά επικαιροποιούνται κάθε πέντε χρόνια και περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες σκοπεύουν να απεξαρτήσουν τις οικονομίες τους από τον άνθρακα και να προστατεύσουν τους πολίτες τους από τις κλιματικές επιπτώσεις τα επόμενα 10 χρόνια.

«Αυτός ο γύρος των NDCs θα πρέπει να παρουσιάσει πολύ μεγαλύτερες δεσμεύσεις από τα προηγούμενα [σχέδια]», λέει η van Veldhoven. Όταν οι χώρες υπέβαλαν τα πρώτα τους NDC το 2015 στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού, «η ενεργειακή μετάβαση βρισκόταν ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο», σημειώνει. Ο κόσμος σήμερα είναι πολύ διαφορετικός, με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να αυξάνονται ραγδαία και τις χώρες να απομακρύνονται από τα ορυκτά καύσιμα.

Ενώ αρκετές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Βραζιλία και οι ΗΠΑ, έχουν ήδη επικαιροποιήσει τα σχέδιά τους, μεγάλες χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία, δεν έχουν κάνει κάποια κίνηση.

Ωστόσο, πολλά από αυτά είναι πιθανό να υποβληθούν μετά την επίσημη προθεσμία, ενόψει της COP30, της συνόδου κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα που θα πραγματοποιηθεί στο Μπελέμ της Βραζιλίας τον Νοέμβριο του τρέχοντος έτους.

Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η διατήρηση του πλανήτη εντός του ορίου του 1,5°C απαιτεί μείωση των παγκόσμιων εκπομπών κατά 43% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2019.

Ωστόσο, ο προηγούμενος γύρος των NDC το 2020 μείωσε τις εκπομπές μόνο κατά 4-10% – που σημαίνει πως οι τρέχουσες τάσεις κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση.

Φεβρουάριος: Αντιμετώπιση της κρίσης της φύσης

Οι συνομιλίες για τη βιοποικιλότητα θα συνεχιστούν στο δεύτερο μέρος της συνόδου κορυφής για τη βιοποικιλότητα COP16, που θα πραγματοποιηθεί φέτος στα τέλη Φεβρουαρίου στη Ρώμη. Η επόμενη ολοκληρωμένη σύνοδος κορυφής για τη βιοποικιλότητα θα πραγματοποιηθεί το 2026. Εκεί, οι χώρες συζητούν πώς θα υλοποιήσουν τον στόχο για την προστασία του 30% της γης και των θαλασσών έως το 2030, ο οποίος συμφωνήθηκε τον Δεκέμβριο του 2022.

«Οι κυβερνήσεις θα συγκεντρωθούν στη Ρώμη, όπου θα πρέπει να συμφωνήσουν σε έναν παγκόσμιο μηχανισμό χρηματοδότησης της βιοποικιλότητας που θα λειτουργεί για όλους», λέει ο Clement Metivier, ανώτερος σύμβουλος διεθνούς συνηγορίας στο WWF UK. «Αυτό είναι απαραίτητο για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης ότι [το πλαίσιο] μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικά».

Αργότερα μέσα στη χρονιά, η φύση αναμένεται να βρεθεί ψηλά στην ατζέντα της COP30 τον Νοέμβριο, όταν θα πραγματοποιηθεί στη Βραζιλία, όπου βρίσκεται ένα μεγάλο μέρος του τροπικού δάσους του Αμαζονίου.

Η αποψίλωση του Αμαζονίου της Βραζιλίας μειώθηκε σε χαμηλό εννέα ετών το 2024, ένα χρόνο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του προέδρου Luiz Inácio Lula da Silva, ο οποίος δεσμεύτηκε να τερματίσει την αποψίλωση των δασών έως το 2030.

Παρά τις πρόσφατες προσπάθειες της Βραζιλίας, η απώλεια δασών παραμένει μια σημαντική παγκόσμια πρόκληση. Σύμφωνα, μάλιστα, με ανάλυση του World Resources Institute, ο κόσμος χάνει 10 γήπεδα ποδοσφαίρου τροπικών παρθένων δασών κάθε λεπτό,

«Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η φύση και το κλίμα αντιμετωπίζονταν ως δύο πολύ ξεχωριστοί τομείς, αλλά νομίζω ότι φέτος θα δούμε την ενσωμάτωση αυτών των δύο σε μία ατζέντα», λέει η van Veldhoven. «Αυτά τα πράγματα θα συναντηθούν, φυσικά και εννοιολογικά, στον Αμαζόνιο».

Αρχές 2025: Μια αγωγή-ορόσημο για το κλίμα

Οι αγωγές για το κλίμα έχουν εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια, με όλους, από κυβερνήσεις μέχρι εταιρείες ορυκτών καυσίμων και αεροπορικές εταιρείες, να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους στα δικαστήρια έναντι αξιώσεων σχετικά με ζημίες που σχετίζονται με το κλίμα ή για το γεγονός ότι δεν έχουν λάβει αρκετά μέτρα για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Υπάρχουν πλέον χιλιάδες αγωγές σε παγκόσμιο επίπεδο που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, πολλές από τις οποίες βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.

«Το 2024 είδαμε ένα σωρό δικαστικά αποτελέσματα που αλλάζουν το παιχνίδι για το κλίμα», λέει η Vesselina Newman από την ClientEarth, μια Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση περιβαλλοντικού δικαίου στο Ηνωμένο Βασίλειο, επισημαίνοντας υποθέσεις στην Κορέα, τη Γερμανία, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

«Φέτος, θα κοιτάξουμε να δούμε πώς οι κυβερνήσεις θα ενεργήσουν βάσει αυτών, και πώς αυτές οι αποφάσεις επηρεάζουν άλλες δικαστικές αποφάσεις στο μέλλον – ή τι περαιτέρω δικαστικές διαμάχες εμπνέουν», λέει η Newman.

Η Joana Setzer, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Grantham Research Institute για την Κλιματική Αλλαγή αναφέρει ότι το 2025 θα είναι «άλλο ένα κομβικό έτος για τις αγωγές για το κλίμα». Ο αριθμός των υποθέσεων πιθανότατα θα συνεχίσει να αυξάνεται σε χώρες με ιστορικά υψηλό αριθμό υποθέσεων, αλλά μπορεί επίσης να αυξηθεί σε μέρη όπου οι δικαστικές διαδικασίες ήταν λιγότερο συνηθισμένες, όπως η Κίνα, προσθέτει η ίδια.

«Καθώς οι διπλωματικές διαπραγματεύσεις αντιμετωπίζουν προκλήσεις, η διεθνής δικαστική δράση λειτουργεί ως κρίσιμο αντίβαρο, που έχει τις ρίζες του στα αποδεικτικά στοιχεία, τη λογοδοσία και την επείγουσα ανάγκη για πρόοδο».

Μια σημαντική απόφαση που πρέπει να προσέξουμε είναι η συμβουλευτική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης σχετικά με τις υποχρεώσεις των κρατών να αντιμετωπίσουν τις ζημίες που προκαλούνται από το κλίμα.

Η νομική γνωμοδότηση ζητήθηκε μετά την υποβολή πρότασης στον ΟΗΕ από το Vanuatu το 2023, που κέρδισε την υποστήριξη περισσότερων από 130 χωρών.

Το Vanuatu, το οποίο αποτελείται από περίπου 80 νησιά με χαμηλό υψόμετρο, αντιμετωπίζει κίνδυνο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, η οποία αναμένεται στις αρχές του 2025, δεν θα είναι δεσμευτική, αλλά θα μπορούσε να επηρεάσει δικαστικές υποθέσεις για το κλίμα σε όλο τον κόσμο.

«Αν και μη δεσμευτικές, οι συμβουλευτικές γνωμοδοτήσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου έχουν σημαντικό ηθικό και νομικό βάρος», λέει η Setzer. «Έχουν τη δυνατότητα να καθιερώσουν ένα παγκόσμιο σημείο αναφοράς για τη λογοδοσία για το κλίμα και να ενισχύσουν τη σύνδεση μεταξύ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της βιωσιμότητας και της προστασίας του περιβάλλοντος».

Στην περίπτωση που το Διεθνές Δικαστήριο διαπιστώσει ότι οι χώρες έχουν υποχρέωση να μειώσουν τις εκπομπές βάσει του διεθνούς δικαίου, «αυτό αλλάζει όλα τα δεδομένα», λέει η Newman. «Οι δικαστές σε όλο τον κόσμο που έχουν μπροστά τους νέες υποθέσεις για το κλίμα θα μπορούσαν να βασιστούν στη συγκεκριμένη καθοδήγηση».

NASA

Μάιος: Δορυφορικό ρολόι

Τα τελευταία χρόνια υπήρξε πληθώρα εκτοξεύσεων νέων δορυφόρων για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με το κλίμα, καθώς και τις εκπομπές μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Οι νέοι δορυφόροι βοηθούν επίσης τις χώρες να πατάξουν την καταστροφή των δασών και επιτρέπουν στους επιστήμονες να παρακολουθούν τις μεταβαλλόμενες μεταναστευτικές διαδρομές της θαλάσσιας άγριας ζωής.

Οι συγκεκριμένοι δορυφόροι μπορούν να προσφέρουν τόσο παγκόσμιες επισκοπήσεις όσο και ένα πρωτοφανές επίπεδο λεπτομέρειας σχετικά με την περιβαλλοντική ρύπανση και τις αλλαγές.

Ο MicroCarb, για παράδειγμα, ο πρώτος ευρωπαϊκός δορυφόρος αφιερωμένος στη μέτρηση του ατμοσφαιρικού CO2 και των πηγών εκπομπών, έχει προγραμματιστεί να εκτοξευθεί τον Μάιο του 2025.

Ωστόσο, ο δορυφόρος CO2M του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) με ακόμη πιο υψηλή ανάλυση δεν θα εκτοξευθεί πριν από το 2026.

Μέσα του 2025: Οι συζητήσεις για τα πλαστικά

Το 2024, οι χώρες απέτυχαν να καταλήξουν σε συμφωνία για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από πλαστικά, μετά από διαπραγματεύσεις που διήρκεσαν πάνω από δύο χρόνια. Οι αντιπρόσωποι στις συνομιλίες συμφώνησαν να ξανασυνεδριάσουν το 2025, με τον επόμενο γύρο συνομιλιών να αναμένεται πλέον στα μέσα της χρονιάς και την τελική διάσκεψη, όπου ελπίζεται ότι θα υπογραφεί συνθήκη, στα τέλη, σύμφωνα με το WWF.

Η βασική διαφωνία έγκειται στο αν οι χώρες θα πρέπει να δεσμευτούν για τον περιορισμό της παραγωγής πλαστικού ή να επικεντρωθούν στη μείωση των αποβλήτων με την αύξηση της ανακύκλωσης πλαστικού.

Υπήρξε επίσης ένταση σχετικά με το πόση οικονομική στήριξη θα πρέπει να δοθεί για να βοηθηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να στραφούν σε λιγότερο ρυπογόνα επιχειρηματικά μοντέλα, και αν τα μέτρα που θα συμφωνηθούν θα πρέπει να είναι εθελοντικά ή νομικά δεσμευτικά.

Από το 1950, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, έχουν παραχθεί παγκοσμίως περισσότεροι από οκτώ δισεκατομμύρια τόνοι πλαστικού, με λιγότερο από το 10% αυτού να έχει ανακυκλωθεί.

Η παραγωγή πλαστικού έχει αυξηθεί σχεδόν κάθε χρόνο από το 2050 και μετά, και η αύξηση αυτή έχει επιταχυνθεί τα τελευταία χρόνια. Η χρήση πλαστικού σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050, με τη βιομηχανία πετρελαίου να το θεωρεί ως βασικό τομέα ανάπτυξης.

Το πλαστικό παράγεται από ορυκτά καύσιμα και η βιομηχανία αντιπροσωπεύει περίπου το 5% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Συνεπώς, οι προσπάθειες για τον περιορισμό της παραγωγής θα βοηθήσουν επίσης τις χώρες να επιτύχουν τους κλιματικούς τους στόχους.

Μια ομάδα 95 χωρών, μεταξύ των οποίων το Ηνωμένο Βασίλειο, η ΕΕ, η αφρικανική ομάδα και πολλά κράτη της Νότιας Αμερικής, ζητούν να υπάρξει μια νομικά δεσμευτική δέσμευση για τη μείωση των επιπέδων παραγωγής πλαστικού. Αλλά τα πετρελαιοπαραγωγά έθνη, όπως το Κουβέιτ, η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία, έχουν αντισταθεί σε αυτό.

«Καθώς ο επόμενος γύρος διαπραγματεύσεων αναμένεται φέτος, οι χώρες πρέπει να είναι προετοιμασμένες να αναλάβουν ουσιαστικές δεσμεύσεις», λέει η Paula Chin, ανώτερη σύμβουλος πολιτικής του βρετανικού WWF. «Ο κόσμος δεν μπορεί να αντέξει περαιτέρω καθυστερήσεις – η αδράνεια θα επιδεινώσει την κρίση της πλαστικής ρύπανσης και τις καταστροφικές επιπτώσεις της. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αδράξουν αυτή την ευκαιρία για να θέσουν σαφείς, εφαρμόσιμους κανόνες για να τερματιστεί η πλαστική ρύπανση και να προστατευθούν τόσο οι άνθρωποι όσο και ο πλανήτης για τις μελλοντικές γενιές».

Τα πλαστικά, ωστόσο, δεν είναι η μόνη ρυπογόνος ουσία που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει δράση το 2025. Η ΕΕ αναμένεται να λάβει απόφαση για την απαγόρευση των PFAS, συχνά γνωστών ως «αιωνίως ανθεκτικών χημικών ουσιών», το 2025. Μάλιστα, τον Ιανουάριο, η Καλιφόρνια και η Νέα Υόρκη έγιναν οι πρώτες πολιτείες των ΗΠΑ που εφάρμοσαν απαγορεύσεις στην πώληση ρούχων που περιέχουν PFAS.

Νοέμβριος: Συμφωνία του Παρισιού

Καθώς το 2025 πλησιάζει προς το τέλος του, τον Νοέμβριο θα πραγματοποιηθεί ίσως το μεγαλύτερο γεγονός της χρονιάς για το κλίμα: η COP30.

Η ετήσια διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα θα πραγματοποιηθεί στο Μπελέμ της Βραζιλίας και σηματοδοτεί τα 10 χρόνια από τότε που οι χώρες υπέγραψαν τη συμφωνία του Παρισιού που αποτέλεσε ορόσημο, δεσμευόμενες να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας πάνω από 1,5°C.

Η φετινή συνάντηση θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική. Από τότε που ο Luiz Inácio Lula da Silva ανέλαβε την προεδρία της Βραζιλίας το 2023, η χώρα προσπάθησε να τοποθετηθεί ως ισχυρός παράγοντας για την κλιματική αλλαγή.

Η χώρα έχει δει μια τεράστια μείωση της αποψίλωσης των δασών τα τελευταία χρόνια και έχει ήδη καλέσει τους άλλους να ενισχύσουν την προσπάθειά τους για το κλίμα – αν και αξίζει να σημειωθεί ότι παραμένει ο όγδοος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο.

Tags