Στην εναρκτήρια σκηνή του μυστηρίου «Πολίτης Κέιν» του 1941, ο ομώνυμος πρωταγωνιστής, τον οποίο υποδύεται ο Όρσον Γουέλς, σφίγγει μια σφαίρα χιονιού στο χέρι του καθώς προφέρει την τελευταία του λέξη: «rosebud». Το γυάλινο σφαιρικό διόραμα μιας χιονισμένης σκηνής ήταν μια απλή καινοτομία εκείνη την εποχή, αλλά η ταινία, εν μέρει, έδωσε το έναυσμα για τη δημοτικότητά του.

Τώρα, περισσότερα από 80 χρόνια αργότερα, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη χριστουγεννιάτικη περίοδο χωρίς τις χιονόμπαλες. Σύμβολο της παιδικής νοσταλγίας, η αυστριακή καινοτομία έχει γίνει αγαπητή σε όλο τον κόσμο.

Είναι από τα πλέον δημοφιλή κι αγαπητά αναμνηστικά στον κόσμο, τα οποία προμηθεύονται οι τουρίστες ως ενθύμιο του ταξιδιού τους ή ως δώρο σε φίλους. Είτε «φιλοξενούν» διάσημα τοπόσημα, όπως το Μπιγκ Μπεν, ο Πύργος του Άιφελ ή η Ακρόπολη, είτε απλά αναπαριστούν χριστουγεννιάτικες σκηνές, όπως η Άγια Νύχτα, οι χιονόμπαλες κρύβουν μια μαγεία.

Στην 17η συνοικία της αυστριακής πρωτεύουσας, βρίσκεται το Εργοστάσιο και Μουσείο Χιονόμπαλας της Βιέννης κι εκεί ο Erwin Perzy III, εκπρόσωπος της οικογενειακής επιχείρησης πολλών γενεών, σε ξεναγεί και σού διηγείται την ιστορία του πώς ο παππούς του, Erwin Perzy I, εφηύρε την χιονόμπαλα.

«Το εφηύρε κατά λάθος, επειδή ήθελε να φτιάξει κάτι διαφορετικό», είπε μιλώντας στο Smithsonian Magazine. «Η βελτίωση του ηλεκτρικού λαμπτήρα ήταν η [πρόθεσή του]».

Η τυχαία εφεύρεση της σφαίρας χιονιού

Ήταν το 1900 όταν ο Erwin Perzy I, ένας έμπορος που κατασκεύαζε και επισκεύαζε χειρουργικά εργαλεία για τους γιατρούς στη Βιέννη, ανέλαβε να δημιουργήσει μια φθηνή λύση για την ενίσχυση του φωτός στα χειρουργεία των νοσοκομείων.

Ο Perzy, ο οποίος είχε πάντα μια τάση να πειραματίζεται στο εργαστήριό του, βρήκε έμπνευση για την αποστολή του σε ένα εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι τοπικοί υποδηματοποιοί: Μια γυάλινη σφαίρα γεμάτη με νερό που λειτουργούσε ως μεγεθυντικός φακός.

Τοποθέτησε μια λάμπα Edison κοντά σε μια γυάλινη σφαίρα γεμάτη νερό και πρόσθεσε στο υγρό διάφορα ανακλαστικά υλικά που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αύξηση του φωτισμού -συμπεριλαμβανομένων λευκών σωματιδίων που επιπλέουν πριν βυθιστούν σαν χιόνι.

Δεν γνώριζε τότε ότι αυτό το αυτοσχέδιο κατασκεύασμα θα γινόταν κατά λάθος η βάση για ένα επιτραπέζιο στολίδι που θα κατακτούσε τον κόσμο.

Αλλά ο Perzy ήταν, πράγματι, ένας τεχνίτης. Είχε έναν φίλο που πουλούσε αναμνηστικά σε προσκυνητές στη Βασιλική Mariazell, έναν τοπικό θρησκευτικό χώρο νότια της Βιέννης, για τους οποίους έφτιαχνε μικροαντικείμενα- έφτιαχνε μικροσκοπικά μοντέλα της εκκλησίας από κασσίτερο για να τα πουλάει μαζί με κεριά και σταυρούς.

Μια μέρα, του ήρθε μια ιδέα: Να συνδυάσει δύο από τα χειροτεχνήματά του μαζί, τοποθετώντας τη μικρογραφία της εκκλησίας μέσα στην ξύλινη βάση της γυάλινης σφαίρας γεμάτης με νερό και λευκά σωματίδια κεριού, δημιουργώντας ουσιαστικά την πρώτη σφαίρα χιονιού. Ο Perzy ήξερε ότι είχε κάτι ξεχωριστό στα χέρια του και κατέθεσε αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για «γυάλινη σφαίρα με εφέ χιονιού».

Μέχρι το τέλος εκείνης της χρονιάς, δημιούργησε μια εταιρεία με τον αδελφό του Josef και άνοιξαν ένα μικρό εργαστήριο στο πίσω μέρος του σπιτιού του στην Schumanngasse, στην 17η συνοικία της Βιέννης.

«Οι συλλέκτες συμφωνούν ότι το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τη σφαίρα χιονιού εκδόθηκε στον Βιεννέζο Erwin Perzy», αναφέρει η Anne Hilker στη διατριβή της, «A Biography of the American Snow Globe: From Memory to Mass Production, From Souvenir to Sign», που κατατέθηκε στις Βιβλιοθήκες και τα Αρχεία του Σμιθσόνιαν.

Αλλά η έκθεσή της αναφέρει επίσης εμφανίσεις χιονόμπαλας που, αν και βραχύβιες, προϋπήρχαν της πατέντας του Perzy. «Η παλαιότερη χιονόμπαλα για την οποία μπορούν να προσδιοριστούν τόσο το συγκεκριμένο σωζόμενο περιεχόμενο όσο και η ημερομηνία είναι αυτή που περιέχει μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ από την [Έκθεση] του Παρισιού του 1889».

Κοινοποίηση της εφεύρεσης στον κόσμο

Με τη δημοτικότητα του μικροσκοπικού μοντέλου της εκκλησίας του μέσα σε μια χιονόμπαλα, δεν ήταν έκπληξη το γεγονός ότι ο Perzy άρχισε να τοποθετεί και άλλα μοντέλα σε γυάλινες σφαίρες και να τα πουλάει στις αγορές της πόλης.

Μέχρι το 1908, είχε γίνει γνωστός σε πολλούς Αυστριακούς, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ, ο οποίος επαίνεσε τον Perzy για την εφευρετικότητά του και του απένειμε ειδικό βραβείο ως αυστριακού παιχνιδοποιού. Η σφαίρα χιονιού του Perzy εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και μέχρι τη δεκαετία του 1920, ο εφευρέτης άρχισε να εξάγει κάποια από τα αποθέματα ακόμη και στην Ινδία.

Ωστόσο, η μόδα της μειώθηκε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με την οικονομική ύφεση που ακολούθησε, οι χιονόμπαλες δεν ήταν απαραίτητη αγορά και οι πωλήσεις μειώθηκαν γρήγορα. Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ωστόσο, όταν ο πόλεμος τελείωσε και οι στρατιώτες επέστρεψαν στα σπίτια τους, δημιουργώντας οικογένειες και προκαλώντας το baby boom στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και του ’50, μια επακόλουθη έκρηξη της χιονόμπαλας πήρε σάρκα και οστά.

«Ο παππούς μου έγινε πολύ πλούσιος επειδή πουλούσε χιονόμπαλες σαν τρελός», εξήγησε ο Erwin Perzy III.

Έρχεται ο Erwin Perzy II, μηχανικός μοτοσικλετών και γραφομηχανών, ο οποίος εργαζόταν επίσης με τον πατέρα του στο μικρό εργαστήριο που κάποτε έσφυζε από την παραγωγή χιονόμπαλας. Ο Perzy II ανέλαβε σταδιακά την οικογενειακή επιχείρηση κατά τη δεκαετία του 1940 και μετέφερε τις χιονόμπαλες του πατέρα του σε μια νέα εποχή.

«Η ιδέα του πατέρα μου ήταν να αλλάξει το αναμνηστικό των προσκυνητών σε χριστουγεννιάτικο αντικείμενο», λέει ο Perzy III. «Έφτιαξε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο». Ο Perzy II πήγε τρία νέα μοντέλα χιονόμπαλας -ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο, έναν χιονάνθρωπο και τον Άγιο Βασίλη- στη διεθνή έκθεση παιχνιδιών στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας το 1955.

«Αγόραζαν τις χιονόμπαλες μας σαν να ήταν κάτι που τρώγεται!» είπε ο Perzy III καθώς διηγούνταν την ιστορία επιτυχίας του πατέρα του. «Προμηθεύσαμε όλα τα μεγάλα καταστήματα, όπως τα Macy’s, Neiman Marcus, Saks Fifth Avenue, Bergdorf Goodman – όλες αυτές τις μεγάλες αλυσίδες».

Εκείνη τη χρονιά, ο Perzy II μετέφερε τις δραστηριότητές του σε ένα παλιό αμαξοστάσιο στο τέλος του δρόμου, με περισσότερους χώρους για να επεκτείνει την παραγωγή. Αναβάθμισε τις δραστηριότητές του και δημιούργησε περισσότερα μοντέλα για να διευρύνει την ποικιλία του καταλόγου.

Οι στρατηγικές του λειτούργησαν: Οι πωλήσεις και η διανομή, ιδίως μέσω των αμερικανικών πολυκαταστημάτων, αυξήθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Τελικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν η μεγαλύτερη αγορά των Perzys, έχοντας τον μεγαλύτερο αριθμό συλλεκτών. Περίπου 10.000 καταστήματα πωλούσαν τις χιονόμπαλες τους, κυρίως στη Φλόριντα, τη Νέα Υόρκη και την Καλιφόρνια.

Οι χιονόμπαλες γίνονται παγκόσμιες

Ο Perzy III, κατασκευαστής εργαλείων στο επάγγελμα, συνέχισε τη δυναστεία των χιονόμπαλων της οικογένειας – ακόμα στο παλιό αμαξοστάσιο στην Schumanngasse. Στη δεκαετία του 1970, βοήθησε στην ανάπτυξη της εταιρείας σε παγκόσμιο φαινόμενο, ιδίως αφού έζησε για μερικά χρόνια στην Ιαπωνία, όπου οι χιονόμπαλες θύμιζαν τα kamakura, νοσταλγικά ιγκλού σε σχήμα θόλου που χρησιμοποιούνταν ως εορταστικά καταφύγια συγκέντρωσης σε χιονισμένες περιοχές.

«Μετά από τρία χρόνια, συνάντησα έναν πολύ καλό πελάτη -την Mitsubishi- και έδωσαν την πρώτη τους παραγγελία, [η οποία] ήταν 100.000 χιονόμπαλες», ανέφερε. Ήταν αυτή η στιγμή που έκανε το προϊόν της οικογένειάς του δημοφιλές σε όλη την Ιαπωνία.

Το 1987, είχε αναλάβει την εταιρεία πίσω στη Βιέννη, όπου δημιούργησε νέα μοντέλα με πλαστικά καλούπια δικών του σχεδίων και τελειοποίησε το ψεύτικο χιόνι μέσα στη γυάλινη σφαίρα. Μέχρι τότε, η αρχική πατέντα του παππού του είχε λήξει, αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή για άλλους κατασκευαστές, οπότε η εταιρεία προσπάθησε να ξεχωρίσει στη βιομηχανία των χιονόμπαλων ως η αυθεντική.

Ενώ η ακριβής φόρμουλα του ψεύτικου χιονιού είναι οικογενειακό μυστικό, είναι ένα ιδιόκτητο μείγμα κεριού και πλαστικού που δίνει στην Original Viennese Snow Globe το χαρακτηριστικό εφέ χιονόπτωσης μεγαλύτερης διάρκειας, εν μέσω ενός αυξανόμενου αριθμού ανταγωνιστών με σωματίδια που μερικές φορές συσσωρεύονται ή βυθίζονται πιο γρήγορα.

Στην προσπάθειά του να προωθήσει τη μάρκα στον 21ο αιώνα, ο Perzy III έγινε ο πρωταγωνιστής των Original Viennese Snow Globes, με τον τοπικό αυστριακό Τύπο να τον αποκαλεί «Snow Globe King Perzy III». Η δημοτικότητά του έχει γίνει διεθνής.

«Όταν πηγαίνω στην Ιαπωνία, αισθάνομαι σαν σταρ του κινηματογράφου», ανέφερε ο ίδιος. «Ο κόσμος στέκεται στην ουρά για να φωτογραφηθεί μαζί μου».

Κατά τη διάρκεια της «βασιλείας» του, οι αυθεντικές βιεννέζικες χιονόμπαλες εμφανίστηκαν στις ταινίες του Χόλιγουντ «Edward Scissorhands», «Home Alone» και «True Lies». Εταιρικοί πελάτες, όπως η McDonald’s, έκαναν παραγγελίες για περιορισμένης έκδοσης χιονόμπαλες. Και ο Perzy III έχει ακόμη αναλάβει να κατασκευάσει χιονόμπαλες για τους Αμερικανούς προέδρους Ρόναλντ Ρέιγκαν, Μπιλ Κλίντον και Μπαράκ Ομπάμα -αντίγραφα εκτίθενται στο μουσείο του εργοστασίου.

Από εκεί και πέρα, η φήμη της εταιρίας γνώρισε μεγάλη άνθηση- για πολλούς, μόνο μια αυθεντική βιεννέζικη χιονόμπαλα είναι αρκετή. Αυτό οφείλεται «στην ευελιξία μας όσον αφορά το σχεδιασμό, την ποσότητα, την ημερομηνία παράδοσης, την εμπειρία μας που ξεπερνά τα 120 χρόνια και τη λεπτομερή δεξιοτεχνία», πρόσθεσε η Sabine Perzy II, κόρη του Erwin Perzy III. «Και το τέλειο χιόνι μας, φυσικά».

Το μέλλον της χιονόμπαλας είναι γένους θηλυκού

Η αυτοκρατορία των χιονόμπαλων των Perzy επέζησε δύο παγκόσμιους πολέμους, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι επέζησε και από την πανδημία Covid-19 – χάρη στις προσπάθειες της Sabine, η οποία εκπλήρωσε ένα παιδικό όνειρο όταν ανέλαβε την οικογενειακή επιχείρηση τον Ιούλιο του 2020.

«Το 2020, εφηύρα τη χιονόμπαλα με το ρολό χαρτιού τουαλέτας μέσα, η οποία μας έβγαλε από την πανδημία», δήλωσε. Η κιτς αλλά έξυπνη χιονόμπαλα με το μοντέλο ενός ρολού χαρτιού τουαλέτας στο εσωτερικό της εκτίθεται στο μουσείο.

Μετά την πανδημία, οι χιονόμπαλες Perzy συνεχίζουν να κατασκευάζονται στις παλιές εγκαταστάσεις παραγωγής του αμαξοστασίου, όπου στεγάζονται 11 αφοσιωμένοι υπάλληλοι, οι οποίοι υποστηρίζονται από περίπου τέσσερις δωδεκάδες εργάτες που συναρμολογούν χειροκίνητα τις χιονόμπαλες στο σπίτι.

Μαζί, παράγουν περίπου 300.000 χιονόμπαλες ετησίως. Ενώ η Sabine είναι ιδιοκτήτρια της εταιρείας και υπεύθυνη για τις λειτουργίες, ο πατέρας της, Perzy III, συνεχίζει να καινοτομεί με νέα καλούπια για τον κατάλογο και τις ειδικές παραγγελίες – τώρα με υπολογιστή και τρισδιάστατο εκτυπωτή.

«Ποτέ δεν δούλεψα πιο σκληρά από ό,τι όταν η κόρη μου έγινε το αφεντικό μου», αστειεύεται.

Η εταιρεία Original Viennese Snow Globe ακμάζει και το μέλλον είναι τόσο λαμπρό όσο και κερδοφόρο. «Από το 2021, έχουμε αυξήσει τα κέρδη μας κατά 100.000 ευρώ κάθε χρόνο», ανέφερε η Sabine.

Ωστόσο, σε μια οικογενειακή επιχείρηση που αντέχει για πάνω από έναν αιώνα, το παρελθόν κάνει περιστασιακά την επανεμφάνισή του. «Κάποιοι άνθρωποι εμφανίζονται και φέρνουν πολύ, πολύ παλιές χιονόμπαλες από τον παππού μου», δήλωσε ο Perzy III.

Όταν ζητούν επισκευές, οι Perzy κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν, γιατί όταν πρόκειται για χιονόμπαλες, θέλουν να είναι οι καλύτεροι. Όπως το έθεσε η Sabine, «πιστεύω ότι είναι το πάθος μας και η οικογενειακή μας ιστορία που κάνουν τη χιονόμπαλα της Βιέννης τόσο ξεχωριστή».

Tags