Δύο άνδρες με μαύρα κοστούμια και καπέλα μπόουλερ ποζάρουν με ένα βουνό από κρανία βίσωνα. Η εικόνα του 19ου αιώνα είναι ανησυχητική – χιλιάδες κρανία βρίσκονται στοιβαγμένα σχηματίζοντας ένα βουνό που υψώνεται προς τον ουρανό. Αλλά κάτω από αυτήν τη μακάβρια πρώτη εντύπωση, η φωτογραφία κρύβει ένα σκοτεινό μυστικό. Αυτά τα κρανία δεν είναι απλώς το προϊόν του υπερβάλλοντος ζήλου του κυνηγιού στις ΗΠΑ – και αυτοί οι άνδρες δεν είναι καν κυνηγοί.

Τα κρανία, λένε οι ειδικοί, είναι τα αποδεικτικά στοιχεία μιας οργανωμένης εκστρατείας για την εξάλειψη του βίσωνα, προκειμένου να στερήσουν ένα ζωτικό πόρο για τους ιθαγενείς και να τους διώξουν από τους καταυλισμούς που θα μπορούσαν να ελέγχονται από τους λευκούς εποίκους.

«Αυτή η εικόνα είναι ένα παράδειγμα αποικιοκρατικής γιορτής της καταστροφής», λέει η Tasha Hubbard, μια σκηνοθέτης Κρι, η οποία είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Σχολή Σπουδών Ιθαγενών στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα στον Καναδά. Η Hubbard περιγράφει την εξόντωση του βίσωνα ως «στρατηγικό» μέρος της αποικιακής επέκτασης. Η εξόντωση του ζώου «θεωρήθηκε ως η εξημέρωση της Δύσης, η εξημέρωση αυτού του άγριου χώρου που ήταν απαραίτητος για την επέκταση του οικισμού».

Η μαζική σφαγή

Η αποικιακή μαζική σφαγή των βισώνων προκάλεσε μόνιμο πλήγμα στις φυλές που βασίζονταν στο ζώο για τη διατροφή τους. Στη συνέχεια, τα έθνη που εξαρτώνται από τον βίσωνα επηρεάστηκαν δραματικά.

Οι ιθαγενείς Αμερικανοί κυνηγούσαν βίσωνες για αιώνες. Τα ζώα τους παρείχαν κρέας για τροφή, δέρματα για καταφύγιο και ρουχισμό και οστά για εργαλεία.

Οι αυτόχθονες πληθυσμοί σε όλη τη Βόρεια Αμερική βασίζονταν σε αυτό το ζώο, λέει η Hubbard. «Έτσι, η εξάλειψη αυτού του βασικού ζώου ήταν το όπλο της πείνας κατά των ιθαγενών: να μας αποδυναμώσουν για να μας ελέγξουν και να μας απομακρύνουν από τα εδάφη μας» λέει.

Ωστόσο, οι εκτιμήσεις αναφέρουν ότι οι ιθαγενείς Αμερικανοί κυνηγοί χρησιμοποιούσαν λιγότερα από 100.000 ζώα ετησίως, γεγονός που δεν επηρέασε ιδιαίτερα τον πληθυσμό τους το 1800. Τότε, οι βίσωνες ανέρχονταν σε 30 με 60 εκατομμύρια.

Την 1η Ιανουαρίου 1889, είχαν απομείνει μόλις 456 καθαρόαιμοι βίσωνες στις ΗΠΑ – και 256 από αυτούς βρίσκονταν σε αιχμαλωσία, προστατευόμενοι στο Εθνικό Πάρκο Yellowstone και σε άλλα καταφύγια.

Οι λόγοι για τη μαζική σφαγή των βισώνων είναι πολλοί: η κατασκευή τριών σιδηροδρομικών γραμμών που διέσχιζαν τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές των βισώνων, οι οποίες έφεραν νέα ζήτηση για το δέρμα και το κρέας των ζώων, τα σύγχρονα τουφέκια που έκαναν τη θανάτωση των βισώνων σχετικά εύκολη και η έλλειψη προστατευτικών μέτρων που θα μπορούσαν να περιορίσουν το κυνήγι.

Η σκοτεινή αιτία

Υπήρχε, όμως, και πιο σκοτεινός λόγος, διότι ακόμη και η φαινομενική ανάγκη των εποίκων για κρέας και δέρμα βίσωνα, ήταν τελικά συνυφασμένη με τον αποικισμό και την κατάκτηση, λένε οι ιστορικοί.

«Η επιθυμία για πλούτο και εξουσία με τη μορφή της ιδιοκτησίας γης, της δουλείας, η επιδίωξη για ατελείωτη ανάπτυξη και κέρδος, και η εμπορευματοποίηση των φυσικών πόρων είναι η αιτία για το υπερκυνήγι του βίσωνα και τις πολιτικές και φυσικές επιθέσεις κατά της ιθαγενικής εθνότητας και της ανθρωπότητας επί πέντε αιώνες», λέει η Μπέθανι Χιουζ, μέλος του έθνους Τσόκταου της Οκλαχόμα και επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Ινδιάνικων Αμερικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν.

Όταν ο διηπειρωτικός σιδηρόδρομος ολοκληρώθηκε το 1869, επιτάχυνε τον αποδεκατισμό του είδους. Το 1871, ένα βυρσοδεψείο της Πενσυλβάνια ανέπτυξε μια μέθοδο μετατροπής των δερμάτων του βίσωνα σε εμπορικό δέρμα. Σμήνη κυνηγών δερμάτων αποδεκάτισαν τα κοπάδια των κεντρικών πεδιάδων με «συγκλονιστική ταχύτητα», σημειώνει μια μελέτη.

Η περιβόητη φωτογραφία

Η περιβόητη εικόνα με τα κρανία βίσωνα τραβήχτηκε στο Michigan Carbon Works, ένα διυλιστήριο που επεξεργαζόταν οστά. Εκεί, τα οστά επεξεργάζονταν σε κάρβουνο που χρησιμοποιούσε η βιομηχανία ζάχαρης για το φιλτράρισμα και τον καθαρισμό της ζάχαρης – τα οστά χρησιμοποιούνταν επίσης ως κόλλα και λίπασμα.

«Αυτή η φωτογραφία καταγράφει μια επιτυχημένη επιχείρηση που χτίστηκε πάνω στα απόβλητα που δημιούργησε η αμερικανική δυτική επέκταση και η συνοδευτική φυλετική λογική της κατωτερότητας των ιθαγενών Αμερικανών», λέει ο Hughes. «Η αποικιοκρατία και ο καπιταλισμός ταξιδεύουν μαζί» προσθέτει ο Hughes. «Το να επωφεληθείς και να ενθαρρύνεις το είδος της οικονομικής επιτυχίας που είχε αυτή η εταιρεία που επεξεργαζόταν οστά βίσωνα, τα οποία ήταν αποτέλεσμα της βίαιης αμερικανικής αποικιακής επέκτασης των εποίκων, σήμαινε να επωφεληθείς -και να συμμετάσχεις- σε αποικιακά έργα που απογύμνωναν τους ιθαγενείς από τη γη, την εθνότητα και τον πολιτισμό.

«Αυτή η φωτογραφία δεν είναι μια ενθαρρυντική υπενθύμιση της καταστροφής του αποικιοκρατικού παρελθόντος. Είναι ένα κατηγορώ για τις εμπορικές πρακτικές κατανάλωσης που συσκοτίζουν τις υλικές και ηθικές συνθήκες που καθιστούν πολυτέλειες, όπως η ραφιναρισμένη ζάχαρη».

Έχει επίσης τεκμηριωθεί ότι οι αξιωματούχοι του δυτικού στρατού έστελναν στρατιώτες να σκοτώνουν βίσωνες ως μέσο εξάντλησης των πόρων των ιθαγενών Αμερικανών κατά τη διάρκεια του αποικισμού των ΗΠΑ.

Μια ανάλυση του ιστορικού Robert Wooster στο βιβλίο του The Military and United States Indian Policy αναγνωρίζει ότι ο στρατηγός Phillip Sheridan, αξιωματικός του στρατού υπεύθυνος για τη στρατηγική του «Ολικού Πολέμου» κατά των φυλών των νότιων πεδιάδων, «αναγνώρισε ότι η εξάλειψη των βουβαλιών θα μπορούσε να είναι ο καλύτερος τρόπος για να αναγκαστούν οι Ινδιάνοι να αλλάξουν τις νομαδικές τους συνήθειες».

Ο Sheridan καταγράφηκε να λέει στους νομοθέτες που προσπαθούσαν να περάσουν νόμους για την προστασία των μειούμενων κοπαδιών: «[Οι κυνηγοί] καταστρέφουν τις προμήθειες των Ινδιάνων. Και είναι γνωστό ότι ένας στρατός που χάνει τη βάση των προμηθειών του, βρίσκεται σε μεγάλο μειονέκτημα για μια διαρκή ειρήνη – ας τους αφήσουμε να σκοτώνουν, να γδέρνουν και να πουλάνε μέχρι να εξοντωθούν τα βουβάλια». Ο Sheridan έγραψε σε επιστολή του προς έναν συνάδελφό του στρατηγό το 1868: «Ο καλύτερος τρόπος για την κυβέρνηση είναι να κάνει [τις φυλές] φτωχές με την καταστροφή των αποθεμάτων τους και στη συνέχεια να τις εγκαταστήσει στις εκτάσεις που τους έχουν παραχωρηθεί».

Ένας άλλος αξιωματούχος του στρατού – ο αντισυνταγματάρχης Dodge – είπε σε έναν κυνηγό: «Σκοτώστε κάθε βουβάλι που μπορείτε! Κάθε βουβάλι νεκρό σημαίνει ότι ένας Ινδιάνος έχει φύγει».

Οι φυλές των ιθαγενών Αμερικανών γνώριζαν τι συνέβαινε. Ο Satanta, αρχηγός της φυλής Kiowas, στις Μεγάλες Πεδιάδες, αναγνώρισε ότι «ο αφανισμός των βουβαλιών σήμαινε την καταστροφή των Ινδιάνων» – όπως θυμάται στην αυτοβιογραφία του ο κυνηγός Billy Dixon. «Ο στρατηγός Sheridan για να υποτάξει και να κατακτήσει τις φυλές των πεδιάδων για πάντα, προέτρεψε και εφάρμοσε ακριβώς αυτό που φοβόταν ο Satanta» πρόσθεσε ο Dixon.

Η τακτική του στρατού απέδωσε. Οι ιθαγενείς αναγκάστηκαν να μετακομίσουν στους νέους καταυλισμούς που τους είχε δημιουργήσει ο δυτικός στρατός, προκειμένου να καλλιεργήσουν τροφή για να επιβιώσουν.

Τα μέλη της φυλής Kiowa οδηγήθηκαν αργότερα σε έναν καταυλισμό στην Οκλαχόμα. Μέσα σε μια μόλις γενιά, το μέσο ύψος των ιθαγενών Αμερικανών που είχαν βασιστεί σε μεγάλο βαθμό στους βίσωνες -και έτσι επηρεάστηκαν περισσότερο από τη σφαγή- μειώθηκε πάνω από 2,5 εκατοστά. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η παιδική θνησιμότητα ήταν κατά 16% υψηλότερη και το κατά κεφαλήν εισόδημα μεταξύ των εθνών με βίσωνες παραμένει κατά 25% χαμηλότερο σε σύγκριση με τα έθνη που δεν εξαρτιόνταν τόσο πολύ από τους βίσωνες.

Ωστόσο, με την πάροδο των ετών υπήρξε συζήτηση σχετικά με την μαζική εξόντωση. Πώς μπόρεσαν οι κυνηγοί να σκοτώσουν 30 έως 60 εκατομμύρια ζώα;

Αυτό ήταν το ερώτημα που τέθηκε από μια μελέτη του 2018. Δύο ασθένειες που υπήρχαν στη χώρα εκείνη την εποχή – η νόσος Άνθρακα και ο πυρετός Texas tick στη Μοντάνα – θα ήταν «αρκετά θανατηφόρες για να εξαλείψουν δεκάδες εκατομμύρια ζώα», αναφέρει η μελέτη.

Ανεξάρτητα από την αιτία, οι πληθυσμοί των βουβαλιών δεν ανέκαμψαν ποτέ πλήρως και το είδος εξακολουθεί να περιλαμβάνεται στον κατάλογο των απειλούμενων ειδών. Όμως τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται προσπάθειες για την επιστροφή των βισώνων στις Μεγάλες Πεδιάδες (είναι απίστευτα σημαντικοί για το οικοσύστημα των λιβαδιών). Στο νόμο της αμερικανικής κυβέρνησης για τη μείωση του πληθωρισμού το 2023, δεσμεύτηκαν 25 εκατ. δολάρια (19,7 εκατ. λίρες) για την αποκατάσταση του είδους σε όλες τις ΗΠΑ.

Επιπλέον, μικρότερες προσπάθειες βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη: 1.000 βίσωνες, που εκτράφηκαν σε αποθέματα που ανήκουν στη μη κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση The Nature Conservancy, έχουν επιστρέψει στις προγονικές τους βοσκήσιμες εκτάσεις. Ένα έργο αποκατάστασης στη Μοντάνα έχει ως στόχο να επαναφέρει 5.000 βίσωνες στα λιβάδια και φυλές έχουν επιστρέψει 250 βίσωνες στη γη τους σε συνεργασία με την Εθνική Ομοσπονδία Άγριας Ζωής.

Το μήνυμα πίσω από την εντυπωσιακή εικόνα με την τοποθέτηση κρανίων βίσωνα έχει χαθεί με την πάροδο του χρόνου, προσθέτει ο Hughes, ο οποίος λέει ότι η εικόνα μεταφέρει ένα απλοϊκό μήνυμα που επιτρέπει στους θεατές να νιώσουν θλίψη για το παρελθόν, αλλά δεν τους αναγκάζει να αντιμετωπίσουν «τους τρόπους με τους οποίους τα αποικιοκρατικά και καπιταλιστικά συστήματα συνεχίζουν να διαμορφώνουν αρνητικά το περιβάλλον και τις ζωές μας».

«Περισσότερο από αυτό, αυτή η φωτογραφία επισημαίνει τους τρόπους με τους οποίους οι καταναλωτές προϊόντων είναι η μηχανή που κινεί την αποικιοκρατική μηχανή» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Tags