Στη σύγχρονη εποχή, έχουμε τη δυνατότητα να μάθουμε τι έτρωγαν για πρωινό στην Πομπηία πριν από 2.000 χρόνια, χάρη στους πάπυρους που διασώθηκαν από τότε. Αν γνωρίζετε λατινικά, μπορείτε να μάθετε πόσα ζώα εκτρέφονταν σε αγροκτήματα στο Northumberland της Αγγλίας τον 11ο αιώνα χάρη στο Domesday Book, το παλαιότερο έγγραφο που φυλάσσεται στα Εθνικά Αρχεία του Ηνωμένου Βασιλείου. Μέσα από επιστολές και μυθιστορήματα, έρχεται στο προσκήνιο η κοινωνική ζωή της βικτοριανής εποχής, ποιον αγαπούσαν και ποιον μισούσαν.

Αλλά οι ιστορικοί του μέλλοντος ίσως δυσκολευτούν να κατανοήσουν πλήρως πώς ζούσαμε τη ζωή μας στις αρχές του 21ου αιώνα. Αυτό οφείλεται στον περίπλοκο τρόπο με τον οποίο ζούμε τη ζωή μας ψηφιακά, αλλά και στην ανεπάρκεια των επίσημων προσπαθειών για την αρχειοθέτηση των παγκόσμιων πληροφοριών, όπως αυτές παράγονται στις μέρες μας.

Αντίσταση στην ψηφιακή λήθη

Ωστόσο, μια άτυπη ομάδα οργανώσεων αντιστέκεται στις δυνάμεις της ψηφιακής εντροπίας – πολλές από αυτές λειτουργούν από εθελοντές με ελάχιστη θεσμική υποστήριξη. Κανείς δεν είναι τόσο στοχοπροσηλωμένος στον αγώνα για τη διάσωση του Διαδικτύου από το Internet Archive, ένα αμερικανικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, που ξεκίνησε το 1996 από τον πρωτοπόρο Brewster Kahl.

Ο οργανισμός έχει ξεκινήσει το πιο φιλόδοξο ίσως έργο ψηφιακής αρχειοθέτησης όλων των εποχών, συγκεντρώνοντας 866 δισεκατομμύρια ιστοσελίδες, 44 εκατομμύρια βιβλία, 10,6 εκατομμύρια βίντεο από ταινίες και τηλεοπτικά προγράμματα και πολλά άλλα. Οι συλλογές του Internet Archive και μερικών άλλων ομάδων είναι τα μόνα πράγματα που στέκονται εμπόδιο στην ψηφιακή λήθη.

«Οι κίνδυνοι είναι πολλαπλοί. Δεν είναι μόνο ότι η τεχνολογία μπορεί να αποτύχει, αλλά αυτό σίγουρα συμβαίνει. Το πιο σημαντικό είναι να μην αποτυγχάνουν οι θεσμοί ή να κλείνουν οι εταιρείες. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί καταβροχθίζονται από άλλους ειδησεογραφικούς οργανισμούς ή, όλο και πιο συχνά, κλείνουν», λέει ο Μαρκ Γκράχαμ, διευθυντής του Wayback Machine του Internet Archive, ενός εργαλείου που συλλέγει και αποθηκεύει στιγμιότυπα ιστοτόπων για τις επόμενες γενιές. Υπάρχουν πολυάριθμα κίνητρα για τη διάθεση περιεχομένου στο Διαδίκτυο, λέει, αλλά ελάχιστα ωθούν τις εταιρείες να το διατηρήσουν μακροπρόθεσμα.

Παρά τα μέχρι τώρα επιτεύγματα του Internet Archive, ο οργανισμός και άλλοι παρόμοιοι οργανισμοί αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, τεχνικές προκλήσεις, κυβερνοεπιθέσεις και νομικές μάχες από επιχειρήσεις που δεν τους αρέσει η ιδέα των ελεύθερα διαθέσιμων αντιγράφων της πνευματικής τους ιδιοκτησίας. «Όλο και περισσότερες από τις πνευματικές μας προσπάθειες, περισσότερη από την ψυχαγωγία μας, περισσότερες από τις ειδήσεις μας και περισσότερες από τις συζητήσεις μας υπάρχουν μόνο σε ψηφιακό περιβάλλον», λέει. «Αυτό το περιβάλλον είναι εγγενώς εύθραυστο».

Σώζοντας την ψηφιακή μας ιστορία

Το 1/4 όλων των ιστοσελίδων που υπήρχαν κάποια στιγμή μεταξύ 2013 και 2023 τώρα δεν υπάρχουν. Αυτό προκύπτει από πρόσφατη μελέτη του Pew Research Center, ενός think tank με έδρα την Ουάσινγκτον, η οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την εξαφάνιση της ψηφιακής μας ιστορίας. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το πρόβλημα είναι πιο έντονο από ό,τι παλαιότερα: Το 38% των ιστοσελίδων στις οποίες προσπάθησε να έχει πρόσβαση το Pew και οι οποίες υπήρχαν το 2013 δεν λειτουργούν πλέον. Αυτό ισχύει για τις πιο πρόσφατες δημοσιεύσεις. Περίπου το 8% των ιστοσελίδων που δημοσιεύθηκαν κάποια στιγμή το 2023 είχαν εξαφανιστεί μέχρι τον Οκτώβριο του ίδιου έτους.

Αυτό δεν είναι αποτελεί μόνο μια ανησυχία για τους λάτρεις της ιστορίας και τους «εμμονικούς» του Διαδικτύου. Σύμφωνα με τη μελέτη, ένας στους πέντε κυβερνητικούς ιστότοπους περιέχει τουλάχιστον έναν σπασμένο σύνδεσμο. Η Pew διαπίστωσε ότι περισσότερα από τα μισά άρθρα της Wikipedia έχουν έναν σπασμένο σύνδεσμο στην ενότητα των παραπομπών τους, πράγμα που σημαίνει ότι τα στοιχεία που υποστηρίζουν τις πληροφορίες της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας διαλύονται σιγά σιγά.

Άλλοι οργανισμοί, μεγάλοι και μικροί, εργάζονται προς την ίδια κατεύθυνση. Η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ, για παράδειγμα, διατηρεί κυβερνητικές ιστοσελίδες, ιστοσελίδες των μελών του Κογκρέσου και μια συλλογή αμερικανικών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων. Η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου διατήρησε επίσης ένα αντίγραφο από κάθε tweet που στάλθηκε από την ίδρυση του Twitter (τώρα γνωστό ως X), μέχρι που το έργο έκλεισε το 2017. Άλλες κυβερνήσεις τρέχουν τις δικές τους πρωτοβουλίες. Το UK Web Archive διεξάγει ετησίως σαρώσεις σε ιστότοπους, αποθηκεύοντας ένα στιγμιότυπο του βρετανικού Διαδικτύου τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Το 2022, μια ομάδα εθελοντών να ξεκινήσει να σώζει το ουκρανικό Διαδίκτυο, καθώς είχε πληγεί από ρωσικές κυβερνοεπιθέσεις.

Ωστόσο, το πεδίο εφαρμογής αυτών των έργων είναι περιορισμένο, ενώ το Internet Archive στοχεύει σε μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση. Δεδομένων των διαθέσιμων πόρων, θα ήταν αδύνατο να συλλεχθεί οτιδήποτε που να πλησιάζει το σύνολο του Διαδικτύου, αλλά τα συστήματά του απλώνουν ένα ευρύ δίχτυ. Ανάλογα με το τι ψάχνετε, η συλλογή του Internet Archive είναι τόσο λεπτομερής που μερικές φορές μπορεί να μοιάζει λειτουργικά με μία πλήρη καταγραφή του Διαδικτύου.

Τα έγγραφα του Internet Archive είναι δημόσια και άμεσα προσβάσιμα, συμβάλλοντας στη διατήρηση των αρχείων της ζωής μας στην τρέχουσα εποχή. Έχει γίνει συνήθης πρακτική στη Βικιπαίδεια να αναφέρονται αντίγραφα ιστοτόπων από το Wayback Machine του Internet Archive, αντί για τους αρχικούς ιστότοπους. Ο οργανισμός διατηρεί επίσης μια τεράστια συλλογή μέσων ενημέρωσης που προϋπήρχαν της ψηφιακής εποχής. Η αγαπημένη κωμική σειρά Fernwood 2 Night του 1977 δεν είναι διαθέσιμη σε καμία υπηρεσία streaming, αλλά μπορείτε να την παρακολουθήσετε δωρεάν στο Internet Archive. Βιβλία, περιοδικά και ιστότοποι παραθέτουν στο Internet Archive σαρωμένα ψηφιακά αντίγραφα βιβλίων που δεν είναι διαθέσιμα σε φυσικές βιβλιοθήκες. Λειτουργεί ακόμη και ως εργαλείο διατήρησης για το κοινό – ο καθένας μπορεί να ανεβάσει βίντεο, ιστότοπους και σχεδόν οτιδήποτε άλλο στους διακομιστές του οργανισμού.

Αλλά αξίζει να θυμηθούμε τι είναι το Internet Archive: Ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που χρηματοδοτείται από δωρεές φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Το Internet Archive προσφέρθηκε εθελοντικά να αναλάβει τον μανδύα της κορυφαίας βιβλιοθήκης στον κόσμο για την ψηφιακή μας ζωή. Καθώς ο παγκόσμιος ιστός πλησιάζει την τέταρτη δεκαετία του, αυτό το εντελώς ανεπίσημο έργο έχει γίνει ένας θεμελιώδης πυλώνας του Διαδικτύου. Όσο όμως αυξάνεται η εξάρτησή μας από το Internet Archive, τόσο αυξάνονται και οι απειλές που πλήττουν τις προσπάθειές του.

Τεράστιες προκλήσεις

Την περασμένη εβδομάδα, ο οργανισμός ανακοίνωσε μια σημαντική συνεργασία με την Google, όπου η μηχανή του τεχνολογικού γίγαντα θα συμπεριλάβει συνδέσμους προς το Wayback Machine στα αποτελέσματα αναζήτησης – αν και καμία από τις δύο δεν δημοσιοποίησε οικονομικές λεπτομέρειες σχετικά με τη συμφωνία.

Ωστόσο, άλλα γεγονότα καταδεικνύουν ότι το εγχείρημα παραμένει εύθραυστο. Αυτή η ευπάθεια αποκαλύφθηκε σε μια δικαστική υπόθεση εναντίον του Internet Archive από τέσσερις μεγάλους εκδότες βιβλίων, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι η πρακτική του Internet Archive να σαρώνει φυσικά βιβλία και να δανείζει ψηφιακά αντίγραφα παραβιάζει τη νομοθεσία των ΗΠΑ περί πνευματικών δικαιωμάτων. Πριν από την πανδημία, το Internet Archive δάνειζε μόνο ένα ψηφιακό αντίγραφο κάθε φορά για κάθε φυσικό βιβλίο στη συλλογή του. Μετά την πανδημία όμως, ο οργανισμός ήρε αυτόν τον περιορισμό, επιτρέποντας τον δανεισμό απεριόριστων ψηφιακών αντιγράφων των βιβλίων για να προσπαθήσει να αντισταθμίσει το κλείσιμο των φυσικών βιβλιοθηκών.

Ένα δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι αυτή η πρακτική ήταν παράνομη το 2023 και στις αρχές Σεπτεμβρίου απορρίφθηκε η έφεση του Internet Archive κατά της απόφασης αυτής. Με την αγωγή αυτή στο παρελθόν, το Internet Archive έχει άλλη μια δικαστική διαμάχη εναντίον των μουσικών εταιρειών για την ψηφιοποίηση των δίσκων, η οποία θα μπορούσε να του κοστίσει 400 εκατομμύρια δολάρια, εάν άσει. Πρόκειται για ένα ποσό που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση του μη κερδοσκοπικού οργανισμού. Ο διευθυντής των υπηρεσιών βιβλιοθηκών του Internet Archive, Chris Freeland, δήλωσε ότι ο οργανισμός λαμβάνει υπόψη τις αποφάσεις των δικαστηρίων.

Οι νομικές μάχες δεν είναι οι μόνοι κίνδυνοι που απειλούν τον κόσμο της ψηφιακής διατήρησης. Το 2023, το UK Web Archive της Βρετανικής Βιβλιοθήκης πήρε μια γεύση από κυβερνοεπιθέσεις, όταν τέθηκαν εκτός όλα τα ψηφιακά του συστήματα. Σχεδόν ένα χρόνο μετά, η διαδικτυακή πρόσβαση σε μεγάλο μέρος της συλλογής του UK Web Archive εξακολουθεί να μην είναι διαθέσιμη.

Κοινές ευθύνες και προτεραιότητες

Χωρίς επίσημη προσπάθεια οργάνωσης των προσπαθειών για τη διατήρηση του Διαδικτύου, το έργο έχει αφεθεί στους εθελοντές και σε μερικές ομάδες ανεπίσημων φορέων που λειτουργούν γενικά ανεξάρτητα.

Υπάρχει ένα κενό, το οποίο λίγοι άνθρωποι -πέρα από μια χούφτα «εμμονικών αρχειοφυλάκων» καλύπτουν, σύμφωνα με τον Mar Hicks, ιστορικό της τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια. «Δεν είναι σαφές ποιανού ευθύνη είναι να αρχειοθετήσει το Διαδίκτυο ή ποιανού το συμφέρον θα εξυπηρετούσε αυτό», λέει ο Hicks.

Ένα πράγμα είναι σαφές, ωστόσο, λέει ο Hicks, θα πρέπει όλοι να πληρώσουμε για να στηρίξουμε τον αγώνα για τη διατήρηση της ψηφιακής μας ιστορίας. «Από μια πολύ ρεαλιστική άποψη, αν δεν διασφαλίσετε ότι αυτά τα αρχεία θα χρηματοδοτηθούν, δεν θα υπάρχουν στο μέλλον, θα καταρρεύσουν και τότε το όλο νόημα της συλλογής τους θα έχει πάει περίπατο», λέει ο Hicks. «Επειδή το νόημα του αρχείου δεν είναι ότι απλώς κάτι συλλέγεται, αλλά ότι συνεχίζει να υφίσταται επ’ αόριστον στο μέλλον».

Ο Διαφωτισμός του 18ου αιώνα συνοδεύτηκε από ένα διεθνές κίνημα για τη δημιουργία βιβλιοθηκών ώστε να διατηρούνται και να διανέμονται βιβλία στο κοινό. Αυτή η ανάγκη δεν επεκτάθηκε στο Διαδίκτυο. Αυτό μπορεί να οφείλεται στα περίπλοκα επιχειρηματικά συμφέροντα του ψηφιακού κόσμου ή απλώς στην τεράστια τεχνική πρόκληση. Ή, ίσως, επειδή οι απλοί παρατηρητές δεν αισθάνονται ότι το Διαδίκτυο χρειάζεται διάσωση. Ένα βιβλίο αποτελεί πλέον έναν πεπερασμένο πόρο – μπορεί να χαθεί ή να καταστραφεί. Αλλά το Διαδίκτυο μοιάζει τόσο προσιτό. Οποιοσδήποτε με σύνδεση μπορεί να ανοίξει ένα πρόγραμμα περιήγησης και να πληκτρολογήσει μια διεύθυνση URL. Είναι όλα εκεί – μέχρι να μην είναι.

Με πληροφορίες από BBC

Tags